Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Γκρέκο) συνένωσε την Τέχνη και τη Φιλοσοφία στον ύψιστο βαθμό.
Αντλησε φιλοσοφική σκέψη από τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τα νεοπλατωνικά ρεύματα και τους Προσωκρατικούς, που διδάσκονταν στον Χάνδακα, αλλά και από την ευρωπαϊκή Αναγέννηση και την ανύψωση της φιλοσοφίας και των θετικών επιστημών τους τρεις.
Του Παναγιώτη Γεωργουδή
Στην ενετοκρατούμενη Κρήτη και ιδιαιτέρως στον Χάνδακα (1204-1669), ταυτόχρονα με την τέχνη, τη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο και την υψηλή ποίηση, αναπτύσσονται και οι φιλοσοφικές ιδέες, συστηματικά.
Η πρώτη αναφορά για την ύπαρξη φιλοσόφου στο Ηράκλειο είναι η περίπτωση του Ιωάννη-Ιωσήφ Φιλάγρη (1330/35-1410;) ο οποίος περίπου από το 1350 ως λαϊκός παίρνει ενεργό μέρος στην ιδεολογική αντιμετώπιση των λατινοφρόνων διανοουμένων, Εμμανουήλ Καλέκα, Μάξιμου Χρυσοβέργη, Δημητρίου Σκαράνου και Δημητρίου Κυδώνη, διανοητή με υψηλή παιδεία. Ο τελευταίος, πριν έρθει στην Κρήτη, είχε μεταφράσει το περίφημο έργο του διάσημου Λατίνου φιλοσόφου Θωμά Ακινάτη «Κατά των Ελλήνων». Ο Φιλάγρης, γύρω στο 1380 γίνεται μοναχός, ιδρύει στα Αστερούσια όρη (1.200 μέτρα υψόμετρο) τη μονή των Τριών Ιεραρχών και δημιουργεί ένα συγκροτημένο σύστημα αντιγράφων αρχαίων κειμένων. Οπως έχει αποδείξει η έρευνα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θράκης, Γεωργίου Παπάζογλου, τα αντίγραφα αυτά είναι Πατερικά κείμενα, σχόλια στις «Δέκα Κατηγορίες» του Αριστοτέλη, «Περί Ερμηνείας» του Αριστοτέλη, «Αναλυτικά Πρότερα» του Αριστοτέλη, «Εισαγωγή των πέντε φωνών» του φιλοσόφου Πορφυρίου, χωρία του Ιωάννη Φιλοπόνου/Αμμωνίου στον σχολιασμό των «Δέκα Κατηγοριών». Ο Ιωάννης Φιλόπονος υπήρξε σημαντικός νεοπλατωνικός φιλόσοφος του 6ου μ.Χ. αι. Ο Φιλόπονος απέρριψε τη θεωρία του Αριστοτέλη περί δυναμικής, ανέπτυξε δική του, περί ωθητικής δύναμης, και ο γνωστός επιστημολόγος Τόμας Κουν θεωρεί ότι έκανε επιστημονική επανάσταση τροφοδοτώντας τη θεωρία του Γαλιλαίου! Βιβλία των Φιλόπονου, Αριστοτέλη και Πλούταρχου βρέθηκαν και στη βιβλιοθήκη του Γκρέκο.
Ο Φιλάγρης αντέγραψε και εξέδωσε «Γνώμαι κατ’ επιλογήν εκ τε του Δημοκρίτου και Επικτήτου και άλλων σοφών». Δημόκριτος σε μοναστήρι! Ο πανεπιστημιακός Γ. Παπάζογλου στην έρευνα που πραγματοποίησε και εξέδωσε με τον τίτλο: «Ιωσήφ Φιλάγρης ή Φιλάγριος, ένας λόγιος Κρητικός ιερωμένος και Αριστοτελικός σχολιαστής του 14ου αιώνα», αποδεικνύει ότι τα αντίγραφα αυτά τα αγόραζαν δύο αστικές οικογένειες του Χάνδακα, των Χαντακίτη και Μαμωνά, ενώ βρέθηκαν σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες: Βατικανού, Μαρκιανή Βενετίας, Βιέννης, Βουκουρεστίου, Βρέμης, Εσκοριάλ, Ιεροσολύμων, Κωνσταντινούπολης, Λονδίνου, Μόδενας, Μονάχου, Μόσχας, Νάπολης, Φλωρεντίας, Ρώμης, Οξφόρδης, Παρισίων, Σινά, Πάτμου, Αθηνών, Αλεξάνδρειας, Αγίου Ορους και Ανδρου. Είναι γνωστό πως στον Χάνδακα υπήρχαν την περίοδο της Ενετοκρατίας βιβλιοθήκες χειρογράφων και αντιγραφείς. Πρόσφατα, μάλιστα, ο ομότιμος καθηγητής Βυζαντινολογίας Θ. Παλιούρας ανέσκαψε τ’ Αστερούσια όρη στην περιοχή Λουσούδι και βρήκε το κτίριο αντιγραφής χειρογράφων, διατυπώνοντας την άποψη ότι λειτούργησε ως οργανωμένη Σχολή αντιγράφων για τρεις αιώνες!
Επίσης από το 1381 έως το 1401 διαμένει στην Κρήτη ο Κωνσταντινουπολίτης φιλόσοφος και θεολόγος Ιωσήφ Βρυέννιος, ο οποίος επικοινωνεί με τον Φιλάγρη. Σχεδόν την ίδια περίοδο, στον χώρο του Κόφινα δρουν οι λόγιοι μοναχοί Νείλος Δαμιλάς και Δομέτιος Καππαδόκης.
Ο Κρητικός Δημήτρης Δούκας, με σπουδές στον Χάνδακα (τέλη 15ου-πρώτο μισό 16ου αι.), φίλος του Μουσούρου, εξέδωσε τα Ηθικά του Πλουτάρχου στη Βενετία (1508), τη Ρητορική και Ποιητική του Αριστοτέλη, με βοηθούς τον Ερασμο και τον Τζιρολάμο Αλεσάντρο. Εισήγαγε τις αρχαίες ελληνικές σπουδές στα Πανεπιστήμια της Ισπανίας.
Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης εγκαθίσταται στον Χάνδακα ο διάσημος πλατωνικός φιλόσοφος Μιχαήλ Αποστόλης (1420–1480), ο οποίος διδάσκει φιλοσοφία. Ο Αποστόλης είναι μαθητής του Πλήθωνα και φίλος του Βησσαρίωνα, για τον οποίο φτιάχνει αντίγραφα. Οι γνωστότεροι μαθητές του είναι ο γιος του, φιλόσοφος Αρσένιος Αποστόλης (1465-1535) και αργότερα αρχιεπίσκοπος Καθολικών Μονεμβασίας, οι στοχαστές Λαόνικος Κρης και ο Αδραμμυτηνός Μανουήλ οι οποίοι διέπρεψαν στην Ιταλία. Στον Αρσένιο δίδαξε φιλοσοφία και ο Μανουήλ Κορίνθιος που ήρθε από την Πόλη. Μεταξύ των γνωστών μαθητών του Αρσένιου Αποστόλη είναι ο φιλόλογος και διάσημος ουμανιστής, στοχαστής Μάρκος Μουσούρος (1470–1517), δάσκαλος μετά του Ερασμου, το 1517 εκδίδει στην Ιταλία το φιλοσοφικό έργο του Αλεξάνδρου Αφροδισιέως «Εις τα Τοπικά του Αριστοτέλους Υπομνήματα» και το 1513 τα άπαντα του Πλάτωνα στη Βενετία από τις εκδόσεις του Αλδου Μανούτιου. Μαθητής του Αρσενίου είναι και ο φιλόσοφος Ιωάννης Ζυγομαλάς, μετέπειτα διευθυντής της Πατριαρχικής Σχολής. Στοχαστής είναι ο Ρεθυμνιώτης καλβινιστής Φραγκίσκος Πόρτος (1511-1581 Γενεύη). Ο Μονεμβασίτης πανθεϊστής φιλόσοφος Γαβριήλ Σεβήρος (1541-1616), σχεδόν συγκαιρινός με τον Γκρέκο, διδάσκει φιλοσοφία στη Μονεμβασιά, στην Κρήτη και στη Βενετία. Συγκαιρινός με τον Θεοτοκόπουλο είναι και ο διάσημος φιλόσοφος Μάξιμος Μαργούνιος (1549-1602) από τον Χάνδακα με σημαντικό έργο, έγραψε πραγματεία και για την ευτυχία. Φιλόσοφος, ποιητής και δάσκαλος στη Σχολή της Αγίας Αικατερίνης Σιναϊτών στον Χάνδακα είναι ο Μελέτιος Βλαστός (τέλη 16ου-1638), μεταξύ των μαθητών του ο συντηρητικός φιλόσοφος Μελέτιος Συρίγος (1586-1684) και ο φιλόσοφος και μετέπειτα Πατριάρχης Κύριλος Α’ Λούκαρης. Σημαντικός φιλόσοφος είναι ο Χανιώτης Μάρκος Βρετός (1600;-1664), διδάσκει φιλοσοφία στην Κρήτη και δημιουργεί κύκλους φιλοσοφικών συζητήσεων για τους απλούς ανθρώπους με τον ιατροφιλόσοφο Ιάκωβο Μεδίκη Σπαρτιάτη.
Τέλος, ο σημαντικότερος μαθητής του μεγάλου φιλοσόφου Θεόφιλου Κορυδαλλέα είναι ο Ηρακλειώτης Γεράσιμος Βλάχος (1606/7–1685), ριζοσπάστης νεοαριστοτελιστής φιλόσοφος, φιλόλογος θεολόγος, με βιβλιοθήκη περίπου 900 τόμων, όταν ο αρχιτέκτονας της Μονής του Εσκοριάλ, Juan de Herrera, είχε 750 βιβλία.
Μέσα στην πνευματική ατμόσφαιρα και στη δίνη των φιλοσοφικών ιδεών του Χάνδακα μεγαλώνει και ωριμάζει, διανοητικά και καλλιτεχνικά, ο Θεοτοκόπουλος, φεύγοντας 27 ετών βαριά «οπλισμένος» για το κέντρο του τότε κόσμου, την Ιταλία, με σκευή και τη ζωογόνο πνοή των επαναστατικών κινημάτων της Κρήτης. Η κριτική κατάδυση του μεγάλου Κρητικού στις πολιτισμικές του ρίζες, ειδικά στη φιλοσοφία, ως πράξη βαθιάς αυτογνωσίας και κοσμοθεωρητικού αναστοχασμού, σε συνδυασμό με τη γνώση των πνευματικών ρευμάτων της εποχής του, δημιουργούν ένα πρωτόφαντο αισθητικό και κοινωνικό όραμα. Η προμηθεϊκή του δημιουργία θα έρχεται από το μέλλον να ταράζει τις εφησυχασμένες συνειδήσεις και να ανοίγει δρόμους στην ανθρώπινη ελευθερία.
απέραντο γαλάζιο 
Reblogged this on ΜΕΤΩΠΟ ΟΧΙ.