Οι βαθύτερες αιτίες της τρέχουσας κρίσης

Mαρξιστική θεωρία ή καταγγελτισμός;
του Θανάση Μανιάτη*

Η κρίση της ελληνικής οικονομίας αποτελεί μέρος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης έχοντας προκληθεί από τον ίδιο μηχανισμό, τον νόμο της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους. Η κρίση είναι δομική κι αποτελεί συνέχεια και ετεροχρονισμένη εμφάνιση της κρίσης της δεκαετίας του 1970. Επίσης, η κρίση της ελληνικής οικονομίας είναι επιπρόσθετα και κρίση συσσώρευσης δημοσίου χρέους.

Στις πολυάριθμες αναφορές και παρεμβάσεις στο χώρο της Αριστεράς γύρω από το φλέγον θέμα της κρίσης τα τελευταία χρόνια είναι εμφανής η απουσία ενός στοιχείου που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να θεωρείται και να είναι αυτονόητα παρόν: Η ρητή αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο της μαρξικής ανάλυσης και της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας γενικότερα και η διερεύνηση των αιτίων της κρίσης, της φύσης της, των προοπτικών που ανοίγει για το εργατικό κίνημα και την Αριστερά, ιδίως την αντικαπιταλιστική, από αυτήν τη σκοπιά. Υπουργοί της κυβέρνησης, καθεστωτικοί – ενσωματωμένοι οικονομολόγοι, αριστεροί οικονομολόγοι, στελέχη της Αριστεράς, χρησιμοποιούν τις ίδιες κατηγορίες, εμφανίζονται στον δημόσιο διάλογο να έχουν τους ίδιους στόχους, το ίδιο αναλυτικό πλαίσιο και να διαφέρουν μόνο ως προς την «κατάλληλη» ή «πιο έξυπνη» πρόταση οικονομικής πολιτικής που θα οδηγήσει την οικονομία σαν ενιαίο σύνολο με όλες τις κοινωνικές τάξεις, έξω από την κρίση. Η Αριστερά έχει ένα διακριτό, διαφορετικό θεωρητικό υπόδειγμα, οφείλει σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξή της σε αυτό και αυτό οφείλει να μας ξεχωρίζει κάθε στιγμή από την καθαρά ιδεολογική αφήγηση των συστημικών οικονομικών και τις εμβαλωματικές προτάσεις κάποιων ετερόδοξων ρευμάτων.

Κάθε σοβαρή οικονομική κρίση στην ιστορία του καπιταλισμού έχει γίνει αντικείμενο έντονης διαμάχης στο εσωτερικό του μαρξιστικού στρατοπέδου με ιδιαίτερες θεωρητικές και κυρίως πολιτικές προεκτάσεις. Έτσι και τώρα είναι σημαντικής σημασίας το ζήτημα που αφορά την ανίχνευση και την αποτίμηση της διαδικασίας ή των διαδικασιών που μας έφεραν μέχρι εδώ, στη χειρότερη κρίση της ιστορίας του ελληνικού καπιταλισμού. Είναι σημαντικό και για την τοποθέτησή μας απέναντι στη συμμετοχή της χώρας στην ευρωζώνη και την ΕΕ αλλά και για ακόμη πιο ευρύτερα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής του αριστερού, αντικαπιταλιστικού κινήματος. Προσπαθώντας να συζητήσουμε το ερώτημα της φύσης της τρέχουσας κρίσης έχουμε αρχικά να απαντήσουμε σε δύο κύρια θέματα γύρω από τον χαρακτήρα της.

Ένας πρακτικός οδηγός ουτοπίας για την επερχόμενη κατάρρευση

Τι είναι μια επανάσταση;

Του David Graeber

Τι είναι μια επανάσταση; Αυτό που νομίζαμε ότι ξέραμε. Οι επαναστάσεις ήταν πραξικοπήματα από λαϊκές δυνάμεις με στόχο τον μετασχηματισμό της ίδιας της φύσης του πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού συστήματος, σύμφωνα συνήθως με κάποιο όραμα για μια δίκαιη κοινωνία. Σήμερα, ζούμε σε μια εποχή όπου αν οι αντάρτες έρθουν να σαρώσουν μια πόλη ή μαζικές εξεγέρσεις ανατρέψουν έναν δικτάτορα είναι απίθανο να υπάρξουν τέτοιου τύπου επιπτώσεις.

Όταν συμβεί κάποιος ριζικός κοινωνικός μετασχηματισμός –όπως, ας πούμε, η άνοδος του φεμινισμού– είναι πιθανό να λάβει μια εντελώς διαφορετική μορφή. Δεν είναι ότι τα επαναστατικά όνειρα δεν βρίσκονται εκεί έξω, αλλά οι σύγχρονοι επαναστάτες σπάνια πιστεύουν ότι μπορούν γίνουν ένα σύγχρονο ισοδύναμο της εφόδου στη Βαστίλη. Σε στιγμές όπως αυτή, αξίζει γενικώς να πάμε πίσω στην ιστορία και να αναρωτηθούμε: ήταν ποτέ οι επαναστάσεις πραγματικά αυτό που νομίζαμε ότι είναι; Για μένα, ο άνθρωπος ο οποίος έχει θέσει πιο αποτελεσματικά την ερώτηση είναι ο Ιμμάνιουελ Βαλερστάιν. Ισχυρίζεται ότι για το τελευταίο περίπου τέταρτο της χιλιετίας οι επαναστάσεις αποτελούν πρωταρχικά τους ανά τον κόσμο μετασχηματισμούς της πολιτικής κοινής λογικής.

Marti Jose Julian: Ένας Οπλισμένος Ποιητής

ΒιογραφικόΓια τη Κούβα, ο Χοσέ Μαρτί (1853–1895) είναι ό,τι για μας ο Κολοκοτρώνης, για τηΣκωτία ο Γουάλας: Απελευθερωτής! Μία μεγάλη φυσιογνωμία δημιουργού κι αγωνιστή ολάκερης της Αμερικής, ενώ θεωρείται ο πρωτεργάτης-θεμελιωτής της κουβανέζικης ποίησης. Υπερασπίστηκε τη πατρίδα του Κούβα, τη «δική του Αμερική» κι αφοσιώθηκε σ’ αυτήν τη μεγάλη υπόθεση. Αυτός ο αστός κι Ισπανός στη καταγωγή δε ζητούσε μόνο την αναδιανομή του πλούτου και των περιουσιών. Ήξερε πως η κοινωνία που οραματίζεται απαιτεί κι ένα νέου τύπου άνθρωπο. Ποιητής και κορυφαίος μαχητής της Κουβανικής ανεξαρτησίας, είναι από τις πλέον εμβληματικές φυσιογνωμίες της ιστορίας της Κούβας. Αποτέλεσε σημείο αναφοράς κι έμπνευσης για τους ηγέτες της Επανάστασης στο νησί κι ιδιαίτερα για τους Τσε Γκεβάρακαι Φιντέλ Κάστρο. Άρχιζε να δημοσιεύει ποιήματα του σε τοπικές εφημερίδες σε ηλικία μόλις 16 ετών. Το1869, η υποστήριξη που παρείχε μέσω των γραπτών του στους ξεσηκωμένους κουβανούς ενάντια στο αποικιοκρατικό καθεστώς, τον έβαλε σε σοβαρά προβλήματα. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σ’ 6 χρόνια καταναγκαστική εργασία για προδοσία κι υποκίνηση ανταρσίας. Με παρέμβαση των γονιών του η ποινή του μειώθηκε, ο ίδιος όμως εξορίστηκε στην Ισπανία. Το σπίτι του Στην Ευρώπη σπούδασε νομικά συνεχίζοντας ταυτόχρονα να γράφει για τη κατάσταση που επικρατούσε στη Κούβα. Την ίδια περίοδο χρειάστηκε να χειρουργηθεί 2φορές προκειμένου να διορθωθεί η βλάβη που ‘χαν υποστεί τα πόδια του απ’ τις χειροπέδες των φυλακών. Το 1875 πάει στο Μεξικό και ξαναβρίσκεται με την οικογένεια του. Σε 2 χρόνια δημοσίευσε μεγάλο αριθμό ποιημάτων, μεταφράσεις αλλά κι ένα δικό του θεατρικό έργο, που παίχτηκε σε θέατρο του Μεξικού.

«Τα δυτικά προάστια», Πρόσφυγες και λαϊκός πολιτισμός,

Του Κώστα Παλούκη

Το 1925 πρόσφυγες «πετιούνται» σε μια απόμακρη περιοχή της Αθήνας, σε έναν σκουπιδότοπο, στο Περιστέρι. Ζουν μέσα σε παράγκες, χωρίς εργασία και υποδομές, με τεράστια προβλήματα σε ύδρευση, ηλεκτρισμό, υγιεινή, με πολλές αρρώστιες, έλλειψη σε μεταφορικά μέσα κ.α. Ο νέος αυτός προσφυγικός κόσμος βρίσκεται όχι μόνο στο γεωγραφικό περιθώριο της Αθηναϊκής κοινωνίας, αλλά και στο κοινωνικό, ιδεολογικό, πολιτιστικό και πολιτικό περιθώριο. Οι κάτοικοι γενικά είναι παραδομένοι στις δυνάμεις της φύσης, ενώ η φτώχεια, η πείνα και υποαπασχόληση κυριαρχούν.

Στα 1934 ιδρύεται στην περιοχή ένα νέο υπερσύγχρονο εργοστασιακό συγκρότημα της οικογένειας Λαναρά το οποίο απασχολεί περίπου 1800, κυρίως νεαρές εργάτριες, αλλά και εργάτες, στο σύνολό τους κάτοικοι της περιοχής, για να φτάσει με την επέκταση τους 2500. Η λειτουργία του εργοστασίου συνιστά σταθμό και θα αποτελέσει στοιχείο της ταυτότητας του Περιστερίου. Χιλιάδες άνεργα και υποαπασχολούμενα εργατικά χέρια απέκτησαν εργασία. Σταδιακά την δεκαετία του 1930 ο συνοικισμός από μια ανοργάνωτη παραγκούπολη εξελίσσεται, αν και όχι χωρίς προβλήματα, σε μια οργανωμένη κοινωνία. Στα 1939 μάλιστα η πλειονότητα των παραγκών θα έχει αντικατασταθεί με κτιστά σπίτια, ενώ η γειτονιά θα έχει πλατείες λεωφόρους, δρόμους, εκκλησίες. Το Ελεύθερο Βήμα (Ελεύθερον Βήμα, 13/3/39) πανηγυρίζει γράφοντας πως η υγιεινή και άνετη προσφυγική κατοικία είναι ο επίλογος ενός μεγάλου έργου μιας δεκαπενταετούς ηρωικής προσπάθειας που αποκαθιστά οριστικά και βελτιώνει την τύχη των άτυχων προσφύγων.

Στην παρούσα ανακοίνωση θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε τα πολιτισμικά και ταξικά στοιχεία της γειτονιάς στο Περιστέρι τα όποια όρισαν την περιοχή από περιθώριο έξω από το αστικό κέντρο σε ανταγωνιστικό ταξικό και ριζοσπαστικό πόλο. Με έναν αντίστοιχο τρόπο η Pamela E. Swett στο βιβλίο της Neighbors and enemies: the culture of radicalism in Berlin, 1929-1933 περιγράφει πως ο κόσμος του Kreuzberg αναδύεται σε έναν ανταγωνιστικό πολιτισμικό και πολιτικό πόλο μέσα στην πόλη του Βερολίνου. Στο Kreuzberg ο ατομικός ριζοσπαστισμός της μπυραρίας μετατρέπεται σε πολιτικό ριζοσπαστισμό δημιουργώντας μια ενιαία ριζοσπαστική πολιτισμική ταυτότητα. Η παρούσα ανακοίνωση βασίζεται στον μεσοπολεμικό τύπο και σε βιβλία για το Περιστέρι.

Η γειτονιά, όπως την περιγράφει ο Στάθης Δαμιανάκος στο έργο του Κοινωνιολογία του Ρεμπέτικου, όχι απλώς ως χώρος παράταξης κτιρίων, αλλά ως κοινωνική σχέση συνάρθρωσης νοικοκυριών και ανθρώπων, ως συγκατοίκηση, είναι η κεντρική μορφή συλλογικής οργάνωσης της καθημερινότητας.