Τι δουλειά έχουν οι γυναίκες στις επιστήμες; (Μέρος Β΄)…

Μικροϊστορίες των επιστημών και της φιλοσοφίας

—του Γιώργου Θεοχάρη—

Στις προηγούμενες «Μικροϊστορίες» είχαμε δει τις περιπτώσεις 8 γυναικών που αδικήθηκαν η καθεμία τους στον επιστημονικό της τομέα κατά τους τελευταίους δύο αιώνες. Στο δεύτερο και τελευταίο μέρος, θα δούμε τις περιπτώσεις άλλων 8 γυναικών, ομοίως αδικημένων. Η αναφορά σε αυτές τις 16 αξιοθαύμαστες γυναίκες δεν γίνεται για την αποκατάσταση της επιστημονικής τους οντότητας: αυτό έχει ήδη γίνει από πολλούς άλλους (με διάφορες διαβαθμίσεις επιτυχίας)· δεν γίνεται ούτε ως απλός φόρος τιμής στις Γυναίκες των Επιστημών, με την έμφαση να δίνεται στις δυσκολίες που αντιμετώπισαν κυρίως λόγω του φύλου τους· γίνεται γιατί πρόκειται για ιστορίες άξιες επανάληψης μέχρι που να μην υφίστανται πλέον οι λόγοι που τις καθιστούν χρήσιμες. Άμποτε να έρθει η ώρα!

Οφείλω να επαναλάβω ότι η σειρά δεν είναι αξιολογική· ακολουθεί τις χρονολογίες γέννησης.

* * *

9. Cecilia Payne (1900-1979), αστρονόμος-αστροφυσικός

Η Αγγλίδα (με αμερικανική υπηκοότητα από το 1931) Cecilia Payne είναι μια ξεχωριστή περίπτωση αδικημένης επιστημόνισσας. Ο πατέρας της ήταν δικηγόρος, ιστορικός και καλός (ερασιτέχνης) μουσικός, αλλά πέθανε όταν η Cecilia ήταν τεσσάρων ετών, και έκτοτε τα πράγματα ζόρισαν –από οικονομικής πλευράς– για την οικογένεια. Ευτυχώς, η μικρή κέρδισε μια υποτροφία και άρχισε το 1919 να σπουδάζει βοτανολογία, φυσική και χημεία στο κολέγιο θηλέων Newnham του Cambridge. Ολοκλήρωσε τις σπουδές της με επιτυχία, αλλά πτυχίο δεν πήρε γιατί το Cambridge τότε δεν έδινε πτυχία σε γυναίκες (αυτό άλλαξε μετά τον Β΄ ΠΠ, το 1948). Στο μεταξύ, όσο ήταν στο Cambridge, είχε ερωτευτεί την αστρονομία. Αφορμή στάθηκε το πείραμα του Arthur Eddington στην Αφρική για την επαλήθευση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Einstein το 1919. Η μοναδική της προοπτική στη Βρετανία ήταν να γίνει δασκάλα, κι αυτό δεν της αρκούσε. Αφού τελείωσε με το Cambridge, άρχισε να ψάχνει για κάποια υποτροφία που θα της επέτρεπε να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Κάπως έγινε και την σύστησαν στον διευθυντή του Αστεροσκοπείου του Harvard, τον Harlow Shapley (περί αυτού βλ. στο #6 του Α΄ Μέρους), ο οποίος τότε είχε μόλις ξεκινήσει ένα πρόγραμμα σπουδών στην αστρονομία στο Radcliffe College. Ήταν η ευκαιρία που έψαχνε η Payne για να αλλάξει γνωστικό πεδίο και ήπειρο: για μια άλλη ζωή. Δεν δίστασε στιγμή: το 1923 έφυγε για τις ΗΠΑ, για να μην επιστρέψει στην πατρίδα της ποτέ.

Σπούδαζε αστρονομία και παράλληλα δούλευε στο Αστεροσκοπείο του Harvard (μόλις η δεύτερη γυναίκα με σημαντική θέση εκεί), χάρη σε μια νέα υποτροφία. Αφού πρώτα δημοσίευσε έξι άρθρα, το 1925 ολοκλήρωσε το διδακτορικό της και έγινε η πρώτη (μεταξύ γυναικών και αντρών) με τέτοιο τίτλο σπουδών στην αστρονομία στην ιστορία του Radcliffe. Η διατριβή της, που είχε θέμα τις ατμόσφαιρες συγκεκριμένων άστρων με βάση τις παρατηρήσεις των υψηλών θερμοκρασιών των αντίστροφων στρωμάτων τους («Stellar Atmospheres, A Contribution to the Observational Study of High Temperature in the Reversing Layers of Stars»), χαρακτηρίστηκε τότε από τον σημαντικό αστρονόμο Otto Struve ως «αναμφίβολα η ευφυέστερη διδακτορική διατριβή στην ιστορία της αστρονομίας». Η ιδιοφυΐα της είχε ήδη αναγνωριστεί – όχι επειδή, αλλά μολονότι ήταν γυναίκα.