«Αντισυστημική» ψήφος, λαϊκιστές και άλλοι πολιτικοί. Στην Ελλάδα και αλλού στη Δύση…

1. Από τον Τραμπ και τον Ερντογάν έως τον ΣΥΡΙΖΑ και τον Τζέρεμι Κόρμπιν:«Αντισυστημική» ψήφος; Όλα παραλλαγές λαϊκισμού;

Στην Ελλάδα και παντού στη Δύση, όλο και περισσότεροι παρατηρητέςδιαπιστώνουν ότι η (νεο)φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων των τελευταίων δεκαετιών γεννά ένα βαθύ, αντίρροπο κοινωνικό κύμα. Η διαπίστωση είναι σωστή, τα στοιχεία και οι αριθμοί την επαληθεύουν και την αιτιολογούν. Όμως,πολλοί από τους παρατηρητές βλέπουν υπό πολύ στενή οπτική γωνία· δηλαδήβλέπουν μόνον αυτά που θέλουν να δουν και αυτά που τους συμφέρει να δουν. Διότι εκτός από τα ποικίλα μεσαία κοινωνικά στρώματα (για την τεκμηριωμένηεισοδηματική στασιμότητα ή και συμπίεση μερικών από αυτά γίνεται λόγοςπαντού και διαρκώς), στις κοινωνίες υπάρχουν και ακόμη πιο αδύναμα στρώματα ή κοινωνικές τάξεις. Για τους τελευταίους γίνεται λόγος πολύ πιο σπάνια. Η συμπερίληψη όλων, με εξαίρεση το 1 % ή το 10 % της οικονομικής ελίτ, σε έναν άμορφο, ισοπεδωμένο «λαό», σαν σούπα μέσα στο καζάνι – από«αριστερά» με το μετα-μαρξιστικό μοντέλο των Λακλάου και Μουφ, από δεξιά με εθνικολαϊκές και ταυτοτικές ιδέες που μεσουρανούσαν στον Μεσοπόλεμο – δίνει μια παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας.
Όμως αυτή η ισοπεδωμένη εικόνα της κοινωνίας, μοιραία συνεπάγεταιισοπέδωση ανόμοιων κοινωνικών αντιδράσεων, πολιτικών προτάσεων που αποκλίνουν και δυνάμεων που συγκρούονται, και τσουβάλιασμά τους σεσύνολα επιφανειακά συνεκτικά αλλά ουσιαστικά ανυπόστατα: Στην «αντισυστημική» ψήφο, μέχρι και σε μια νέα «αντισυστημική» κατηγορία αριστεροδεξιών κομμάτων· φυσικά, προπαντός δεξιών, πολύ δεξιών. Όλα αυτά που εμφανίστηκαν μετά το 2008, και παντού στη Δύση, σε τελευταία ανάλυση τσουβαλιάζονται ως «λαϊκισμοί» και «λαϊκιστές».

Χαρακτηριστική «αντισυστημική» αντίδραση της αμερικανικής κοινωνίας

Οι επιζώντες που θρηνούν για τα θύματα στα σχολεία των ΗΠΑ «παίζουν θέατρο», σύμφωνα με τους υποστηρικτές τηςγενικευμένης οπλοφορίας και τα λόμπυ-χρηματοδότες του Τραμπ

 

Ελιτίστικα ντέρτια και ρατσιστικές γλυκατζούρες…

Στον όγδοο χρόνο της κρίσης, η δεξιά σκέψη στην Ελλάδα εξακολουθεί να μην έχει καταλάβει το κακό που της έχει πέσει στο κεφάλι από την περίοδο των Αγανακτισμένων και μετά· οι ιδεολόγοι της, αντί να προσπαθήσουν να βάλουν λίγο το κεφάλι τους να σκεφτεί, επιμένουν να το βαράνε στον τοίχο, ή να μαστιγώνουν τη θάλασσα που είναι ταραγμένη, ρίχνοντας το φταίξιμο στο λαό επειδή εκείνος δεν τους καταλαβαίνει.

Αυτό συνάγεται με ευχέρεια, για πολλοστή φορά, από όσα κατατέθηκαν στο «Φόρουμ των Δελφών», αλλά και από όσα γράφηκαν με σκοπό να τα παρουσιάσουν, να τα προπαγανδίσουν και να τα εκλαϊκεύσουν. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το φτηνό και αφελές άρθρο του Άγγελου Κωβαίου στο Protagon (6 Μαρτίου 2017) με τον αμίμητο τίτλο «Γιατί δεν αντιδρούν οι Ελληνες; Κι όμως, υπάρχει απάντηση…».

Η απάντηση αυτή, εάν υπάρχει, πάντως δεν ανευρίσκεται πουθενά στο άρθρο[1]. Καλά καλά δενανευρίσκεται απάντηση στο ερώτημα σε τι άραγε ανέμενε ο αρθρογράφος να «αντιδράσουν» οι Έλληνες, και πώς. Το πιθανότερο είναι ότι ανέμενε απλώς να ψηφίσουν Μητσοτάκη.

Αυτό βέβαια δεν είναι από μόνο του πρόβλημα. Ο καθένας μπορεί να έχει μια πολιτική προτίμηση. Το πρόβλημα είναι ότι το άρθρο παραθέτει τοποθετήσεις δύο συγκεκριμένων προσώπων στο προαναφερθέν Φόρουμ, παρουσιάζοντάς τες, ούτε λίγο ούτε πολύ, ως ερμηνείες όχι μόνο για την αδράνεια των «Ελλήνων» απέναντι στην κρίση, αλλά και για την ίδια την κρίση. Τη στιγμή που μόνο αυτό δεν είναι.

Μέχρι να φτάσουμε στη στιγμή να διαβάσουμε τι τέλος πάντων είπαν ο Δερτιλής και η Γλύκατζη-Αρβελέρ, έχουμε υποστεί έναν ολόκληρο διαφημιστικό carpet bombing που μας προετοιμάζει για κάποια συγκλονιστική αποκάλυψη: «μία άλλη αναζήτηση είναι φανερό ότι επιχειρείται – τουλάχιστον από κάποιους» … Ποιους κάποιους; μα, «όσους αγωνιούν». Αυτή η «άλλη αναζήτηση» των αγωνιώντων αναδεικνύει «μία άλλη διάσταση της κρίσης», και μάλιστα ρίχνει «φως στην βαθύτερη αιτία της κρίσης».

Ποια είναι αυτή η άλλη διάσταση και η βαθύτερη αιτία;

Είναι ότι «τα ζητήματα δεν είναι μόνο οικονομικά» ή πολιτικά ώστε να «ξεπερνιούνται με συνθήματα και πολιτικές αερολογίες».

Τι είναι τότε;

Η παρακμή των τεχνοκρατών; …

Εισαγωγή

Οι βίοι του Δημοκρατικού κόμματος στην Αμερική και του κόμματος των Εργατικών στην Βρετανία είναι βίοι παράλληλοι. Η δεκαετία του 1980 αφήνει τα κόμματα αυτά βαθιά τραυματισμένα από το σαρωτικό πέρασμα του νεοφιλελευθερισμού , ο οποίος υπηρετήθηκε από τους κομματικούς τους αντιπάλους, τους Ρεπουμπλικάνους και τους Συντηρητικούς αντίστοιχα. Ολόκληρο το εκλογικό σώμα στο τέλος της θητείας του Ρίγκαν και της Θάτσερ έχει στραφεί προς τα δεξιά.

Στην προσπάθειά τους να επουλώσουν το τραύμα και να διευρύνουν την εκλογική τους βάση θα υιοθετήσουν, υπό το μότο του «εκσυγχρονισμού» τους, μια νέα πολιτική που θα αποτινάξει τον παλιό τους εαυτό του κρατικού παρεμβατισμού και της εύνοιας προς τα εργατικά σωματεία. Επί προεδρίας Mπίλ Κλίντον, περίοδος που στην Βρετανία εγκαινιάζεται επί πρωθυπουργίας Tony Blair και τελειώνει με τον Gordon Βrown , το Νέο Εργατικό Κόμμα ( “ New Labor ”) και το Νέο Δημοκρατικό Κόμμα κάνουν φανατική στροφή προς την οικονομία της αγοράς, εχθρεύονται τα εργατικά σωματεία και τον κρατικό παρεμβατισμό προς όφελος των φτωχών και εν τέλει βαθμιαία αποξενώνουν μια μεγάλη μερίδα της εργατικής τάξης που είχε χτίσει και στηρίξει παραδοσιακά τα κόμματα αυτά από την δεκαετία του 1930.

Η νέα αυτή πολιτική φιλοσοφία είναι εμπνευσμένη από τον Βρετανό κοινωνικό επιστήμονα Anthony Giddens και υπόσχεται να απαλλάξει την πολιτική από ιδεολογικές εμμονές της Αριστεράς και της Δεξιάς και να ξεπεράσει το πλέον παρωχημένο σχίσμα μεταξύ τους. “ New Labor is a party of ideas and ideals but not of an outdated ideology” είχε πει ο Tony Blair to 1998. Η ρητορική αυτή αποδεικνύεται νικηφόρα και το Βρετανικό Κόμμα πετυχαίνει θρίαμβο το 1997 με την μεγαλύτερη εκλογική του νίκη από τον Β’Π.Π. Έναν χρόνο πριν ο Mπίλ Κλίντον επανεκλέγεται με ποσοστό 42%.

Οι απαρχές των ιδιωτικοποιήσεων: Από τον ναζισμό στον φιλελευθερισμό…

Υπάρχει η, διόλου τυχαία, διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο ναζισμός είχε πιο κοντινή σχέση με τον σοσιαλισμό και την εχθρότητα προς το κεφάλαιο, την ιδιωτική ιδιοκτησία και τον καπιταλισμό, μια πεποίθηση που προώθησαν οι ίδιοι οι ναζί στην προσπάθεια να εμφανιστούν σαν αντι-συστημικοί στα μάτια του λαού την ώρα που διαβεβαίωναν το γερμανικό κεφάλαιο ότι δουλεύουν για αυτό. Εξίσου διαδεδομένη είναι ιδέα ότι η πρακτική ιδιωτικοποίησεων δημόσιων/κρατικών εταιρειών είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό αυτού που αποκαλείται νεοφιλελευθερισμός και έκανε την ανάδυση του γύρω στην δεκαετία του ’70.

Αυτή η ιδέα γύρω από τις ιδιωτικοποιήσεις δεν είναι βεβαίως αβάσιμη. Η ιστορική πορεία της καπιταλιστικής οικονομίας πέρασε μέσα από την ανάπτυξη και συγκέντρωση μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τη δεκαετία του 1930 στο πλαίσιο της κρίσης ξεκίνησε ξεκίνησε για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα μια διαδικασία κρατικοποίησης μεγάλων εταιρειών φτάνοντας σε μια σημαντική παρουσία του κρατικού τομέα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του καπιταλισμού σε στενή συνεργασία με το κεφάλαιο και προς όφελος του. Το κύμα ιδιωτικοποιήσεων που ξεκίνησε στην Χιλή και την Βρετανία το 1970 θεωρείται σαν η πρώτη εμφάνιση πολιτικών ιδιωτικοποίησης στην σύγχρονη ιστορία και ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς αλλαγών στις ανάγκες του κεφαλαίου σε σχέση με το κράτος.

Υπάρχει όμως μια σημαντική εξαίρεση. Η περίοδος της ναζιστικής κυβέρνησης στην Γερμανία υπό την ηγεσία του Χίτλερ ήταν μάλλον η πρώτη κυβέρνηση στον κόσμο που προχώρησε σε μια σειρά από σημαντικές ιδιωτικοποιήσεις την στιγμή μάλιστα που σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία κ.α. ακολουθόταν η αντίστροφη πορεία.

Ούτε λαϊκή, ούτε εθνική. Αρνητική ενότητα! …

United we stand, divided we fall.

Η επίκληση στην ενότητα είναι τόσο θεμελιώδης που είναι σχεδόν ταυτόσημη με την κοινωνική αναπαραγωγή, με την δημιουργία και διατήρηση της κοινότητας, του κοινού. Από πάντα κάθε κοινωνική ομάδα που θέλει να αντιπαρατεθεί με άλλες ή με τις δυσχέρειες της ζωής και της επιβίωσης που προέρχονται από άλλες συνθήκες (πχ. περιβαλλοντικές) προϋποθέτει μια εσωτερική ενότητα και συνοχή. Από την φυλή στον Αμαζόνιο μέχρι τα clubs των ελίτ και από τον πόλεμο ως τις οικογενειακές σχέσεις. Από την άλλη, η διαίρεση είναι διαχρονικό εργαλείο κατακερματισμού και φθοράς του αντιπάλου. Το γνωστό «διαίρει και βασίλευε».

Ας μην κάνουμε το λάθος να ταυτίσουμε την ενότητα με κάτι καλό και την διαίρεση με την κακιά εξουσία. Μην κάνουμε ηθική εκτός ιστορίας. Κάθε ειδική χρήση αυτών των πρακτικών πρέπει να έχει και ειδική κρίση. Η επίκληση στην ενότητα και η πρακτική της διαίρεσης είναι πράγματα που χρησιμοποιούνται συνέχεια, παράλληλα και εναλλάξ, με χίλιους τρόπους που φαίνονται ή δεν φαίνονται σε όλες τις κοινωνικές διεργασίες, στον πόλεμο και στην πολιτική.

Έτσι για παράδειγμα η δεξιά του ελληνικού κράτους κάνει επίκληση στην εθνική ενότητα αφού το έθνος είναι η φαντασιακή κοινότητα που το συνέχει ως τέτοιο. Η αριστερά του ελληνικού κράτους προσθέτει πλάι στο έθνος τη δικιά του φαντασιακή κοινότητα από τα παλιά (πριν ενστερνιστεί το έθνος), τον λαό. Το θέμα με τις φαντασιακές κοινότητες είναι ότι είναι μια χαρά πραγματικές αν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι. Δηλαδή, το έθνος είναι πραγματική συλλογική συνείδηση και ταυτότητα αν οι υπήκοοι του ελληνικού κράτους πιστεύουν πως είναι. Το ίδιο και με τον λαό και με όλα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όταν λέμε ότι κάτι είναι κοινωνική κατασκευή δεν σημαίνει πως αυτό είναι ψεύτικο και μη πραγματικό. Είναι κοινωνική κατασκευή και μια χαρά πραγματικό, επειδή είναι κοινωνική κατασκευή.

Η φιλανθρωπία της σιωπής και της (συν)ενοχής…

Γράφει ο Θανάσης Αλεξίου*

---

Ενώ καραβιές προσφύγων καταφτάνουν στη χώρα μας από τις εμπόλεμες περιοχές (Συρία, Λιβύη, Αφγανιστάν κ.ά.)  παρατηρεί κανείς ένα ιδιότυπο φαινόμενο. Από τη μια την σχεδόν ανύπαρκτη παρουσία κρατικών και ευρωκοινοτικών υποδομών στην υποδοχή αυτών των ανθρώπων και στην αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος, εκτός της καταγραφής-πιστοποίησης, και από την άλλη, την σχετικά «δυναμική» ενεργοποίηση ξένων και ελληνικών ΜΚΟ και φιλανθρωπικών οργανώσεων. Η εντύπωση που δίνεται είναι ότι το κράτος λειτουργεί υπολειμματικά  για να νομιμοποιήσει την φιλανθρωπία των ΜΚΟ. Κάπου παραπέρα ως ταξιθέτες  «εποπτεύουν» και οι διάφορες οργανώσεις του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Το κοινό όλων αυτών των «οργανωμένων» παρεμβάσεων είναι η σιωπή γύρω από τις αιτίες του προβλήματος ως ο πόλεμος να έπεσε από τον ουρανό.  Αυτό που «επείγει» είναι η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Υπό την πίεση αυτού του αδυσώπητου δεδομένου, οποιαδήποτε ερωτήματα τόσο για τη φύση του πολέμου όσο και για τη μορφή του ακτιβισμού που αναπτύσσεται απωθούνται. Ασφαλώς και μπορεί να κατανοήσει κανείς τους ανθρώπους που με προσωπική εργασία και αίσθημα προσφοράς φροντίζουν και συμπαραστέκονται τους κατατρεγμένους ανθρώπους. Μέρος των ακτιβιστών και των εθελοντών έχουν πραγματικά ηθικά ή,  θρησκευτικά κίνητρα. Ωστόσο τα πράγματα είναι διαφορετικά όσον αφορά το ρόλο και τη λειτουργία της «οργανωμένης παρέμβασης» (ΜΚΟ, φιλανθρωπικές οργανώσεις, διεθνείς οργανισμοί κ.ά.) που έχουν αναλάβει εργολαβικά εδώ και χρόνια την παροχή υπηρεσιών. Εδώ η σιωπή για την ιμπεριαλιστική επέμβαση και την καταστροφή των υποδομών σε χώρες που έως πρότινος διέθεταν, τηρουμένων των αναλογιών, κοινωνικές υποδομές και βιοτικό επίπεδο εφάμιλλο των ευρωπαϊκών (Συρία, Ιράκ, Λιβύη κ.ά.) σημαίνει ουσιαστικά (συν)ενοχή.

Η βία που λησμονήθηκε. Μια άλλη όψη του φιλελευθερισμού. Συνέντευξη με τον Domenico Losurdo Μέρος Α’…

 Στις 17 Μαρτίου του 2012 η Pam Nogales και ο Ross Wolfe του ιστότοπου Platypus Affiliated Societyέκαναν μια συνέντευξη στον Domenico Losurdo¹, το συγγραφέα του πρόσφατα εκδοθέντος έργου: «Φιλελευθερισμός: Μια άλλη όψη της ιστορίας του» (2011). Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την απομαγνητοφώνηση της συζήτησής τους. Πλήρες οπτικοακουστικό υλικό της συνέντευξης μπορείτε να βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://vimeo.com/38923840.

Των Pam Nogales και Ross Wolfe (Μετάφραση-Επιμέλεια: Κρυσταλένια Αμπρέου Τσιτσιρίκου)

Στις 17 Μαρτίου του 2012 η Pam Nogales και ο Ross Wolfe του ιστότοπου Platypus Affiliated Societyέκαναν μια συνέντευξη στον Domenico Losurdo¹, το συγγραφέα του πρόσφατα εκδοθέντος έργου: «Φιλελευθερισμός: Μια άλλη όψη της ιστορίας του» (2011). Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την απομαγνητοφώνηση της συζήτησής τους. Πλήρες οπτικοακουστικό υλικό της συνέντευξης μπορείτε να βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://vimeo.com/38923840.

ΜΕΡΟΣ Α’

Ross Wolfe: Πώς θα χαρακτηρίζατε την αντινομία των εννοιών της απελευθέρωσης και της υποταγής, στα πλαίσια της ιδεολογίας του φιλελευθερισμού; Από πού απορρέει τελικά αυτή η λογική;

Domenico Losurdo: Νομίζω ότι αυτή η διαλεκτική μεταξύ των εννοιών της απελευθέρωσης και της υποταγής είναι το κλειδί για την κατανόηση της ιστορίας του φιλελευθερισμού. Η ταξική πάλη για την οποία μιλά ο Marx είναι η αναμέτρηση των δύο αυτών δυνάμεων. Αυτό το οποίο θα’ θελα να τονίσω είναι ότι η απελευθέρωση και η υποταγή ενίοτε είναι άρρηκτασυνδεδεμένες μεταξύ τους. Φυσικά, στην ιστορία του φιλελευθερισμού μπορούμε να δούμε απλά μία πτυχή της απελευθέρωσης. Για παράδειγμα, ο Locke² μάχεται εναντίον της απόλυτης εξουσίας του βασιλιά. Τονίζει την αναγκαιότητα του να υπερασπισθεί η ελευθερία των πολιτών απέναντι στην απόλυτη εξουσία της μοναρχίας. Ωστόσο, ο Locke είναι ένας θερμός υπέρμαχος της δουλείας. Και στην περίπτωση αυτή ενεργεί ως εκφραστής της έννοιας της υποταγής. Στο βιβλίο μου αναπτύσσω μια συγκριτική μελέτη μεταξύ του Locke, από τη μια πλευρά, και του Bodin³, από την άλλη. Ο Bodin ήταν υπερασπιστής της απόλυτης μοναρχίας, αλλά, ταυτόχρονα, ήταν επικριτικός απέναντι στους θεσμούς της δουλείας και της αποικιοκρατίας.

RW: Το αντιπαρατιθέμενο παράδειγμα του Bodin είναι ενδιαφέρον. Απηύθυνε έκκληση προς την Εκκλησία και τη Μοναρχία για να υπερασπιστεί την αναγκαιότητα ύπαρξης στοιχειώδους ανθρωπιάς προς τους υποτελείς, έναντι της «αυθαίρετης εξουσίας ζωής και θανάτου», που ο Locke υποστήριξε ότι μπορούσε να ασκήσει ο ιδιοκτήτης – αφέντης επάνω στον σκλάβο.

DL: Ναι, στον Locke βλέπουμε το αντίθετο. Ενώ επικρίνοντας την απόλυτη μοναρχία, ο Locke λειτουργεί ως υπέρμαχος της έννοιας της απελευθέρωσης, εξυμνώντας ή νομιμοποιώντας τη δουλεία, γίνεται υπέρμαχος της έννοιας της υποταγής. Ηγούμενος της πάλης ενάντια στον έλεγχο της απόλυτης μοναρχίας, ο Locke υποστήριξε την ολοκληρωτική εξουσία των ιδιοκτητών προς την ιδιοκτησία τους, συμπεριλαμβανομένων και των δούλων. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να δούμε με σαφήνεια τη διεμπλοκή μεταξύ της απελευθέρωσης και της υποταγής. Ο ιδιοκτήτης έγινε πιο ελεύθερος μεν, αλλά αυτή η υπέρτατη ελευθερία σήμανε την επιδείνωση των συνθηκών για τους σκλάβους εν γένει.

RW: Φαίνεστε να αμφιταλαντεύεστε επάνω στο ζήτημα της μετάβασης προς την αντισταθμισμένη – συμβατική εργασία, σε σχέση με τη μη αποζημιωμένη – υποχρεωτική εργασία, που

προηγείτο. Όταν αυτές οι δύο κατηγορίες εμπίπτουν ουσιαστικά η μία στην άλλη (έμμισθη και άμισθη εργασία), δεν ανακύπτει ο κίνδυνος να επισκιαστεί η ιστορική σημασία – σε παγκόσμιο επίπεδο – της έμμισθης σχέσης ως επίσημος τρόπος καθορισμού της κοινωνικής παραγωγής; Θεωρείτε αυτή την αλλαγή, η οποία οδήγησε στην εποχή του καπιταλισμού, ένα πραγματικά κοσμοϊστορικό και πρωτοφανές γεγονός; Τί δυνατότητες απελευθέρωσης δημιούργησε, εάν πράγματι δημιούργησε, που προηγουμένως ήταν ανύπαρκτες ή ακόμη κι αδιανόητες;