Ό Τύπος είναι ένας άπό τούς κύριους παράγοντες πού έχουν τή δυνατότητα νά διαμορφώνουν τήν κοινή γνώμη σέ θέματα πού βιώνουμε καθημερινά σάν πολίτες καί, έμμεσα ή άμεσα, έχουν άντίκτυπο στή ζωή μας: πολιτική καί πολιτιστική ζωή, κοινωνικά θέματα, φόνους, κλοπές, εγκλήματα τιμής, βιασμούς.
Οί μηχανισμοί μέσα άπό τούς οποίους ό Τύπος συμβάλλει στή διαμόρφωση τής κοινής γνώμης καί στήν καταγραφή – ερμηνεία κάποιων εννοιών είναι πολλοί, σύνθετοι καί ή λειτουργία τους σ’ αύτή τή διαδικασία δέν είναι πάντα εμφανής. Σ’ αυτό τό κείμενο θά άσχοληθοϋμε άποκλειστικά μέ τήν παρουσίαση τών βιασμών άπό τόν ήμερήσιο τύπο (Νέα, Ελευθεροτυπία 1980, 81, 82).
Διαβάζοντας τίς άνακοινώσεις καί τά άρθρα πού άναφέρονται στό συγκεκριμένο θέμα βλέπουμε νά γίνεται μιά προσπάθεια μέ διπλό στόχο: άπό τή μιά —μέσα άπό τήν εικόνα πού δίνεται γιά τή γυναίκα/θύμα—, νά άναιρεθεϊ ή έστω νά χάσει τή βαρύτητά της αύτή καθαυτή ή πράξη τού βιασμού καί, άπό τήν άλλη, νά κατασκευαστεί συγκεκριμένη εικόνα γιά τό πρόσωπο τού βιαστή.
Τίτλοι όπως:
- «Μπαργούμαν κατήγγειλε βιασμό»
- «Τής άρεσαν μόνο οί θωπείες»
- «Καταγγελίες γιά περίεργους βιασμούς»
προκαταλαμβάνουν τόν άναγνώστη, δημιουργώντας του έστω καί μή συνειδητές αμφιβολίες γιά τό κατά πόσο ή βιασθεΐσα μπορεί καί νά τά ήθελε. Διότι είναι δυνατόν νά μήν τά ήθελε ή αυστριακή τουρίστρια άφοϋ δέχτηκε τούς ερωτικούς άσπασμούς καί τις θωπείες τού νεαρού σερβιτόρου σέ παραλιακό ζαχαροπλαστείο;
Ή κυρίαρχη ιδεολογία υπαγορεύει πώς μιά γυναίκα πού έχει φτάσει νά άγκαλιάζεται καί νά φιλά έναν άντρα δέν μπορεί παρά νά θέλει νά ολοκληρώσει. Σέ περίπτωση πού διεκδικήσει τό άντίθετο, τότε μάλλον ό βιασμός είναι άναπόφευκτος καί έν μέρει δικαιολογημένος, άφοΰ οί άντρικές ορμές έχουν φουντώσει καί δέν ελέγχονται. Ό έπόμενος τίτλος παραμπέμπει τόν άναγνώστη στή γνωστή ιδεολογία πώς μιά γυναίκα πού άποφασίζει νά γίνει μπαργούμαν, άφενός ξέρει τίς άπαιτήσεις καί τούς κινδύνους τού επαγγέλματος (άρα είναι άξια τής τύχης της) καί άφετέρου άποτελεϊ μάλλον άναξιόπιστο πρόσωπο (άρα ή καταγγελία της μπορεί νά είναι ιι/ευδής).
Ό τρίτος τίτλος πληροφορεί πώς γίνονται περίεργοι βιασμοί ά- ρα έμμεσα ύπονοεϊται πώς ύπάρχουν καί βιασμοί μή περίεργοι δηλ. νορμάλ!!
’Έτσι δσο ούδέτερο καί νά είναι τό κείμενο πού άκολουθεΐ, ό άνώδυνος/τυχαϊος τίτλος έχει ήδη λειτουργήσει. Είναι όμως ούδέτερο τό ύφος των άνακοινώσεων ή των άρθρων πού περιγράφουν ένα βιασμό;
’Αποτελεί ή άπαρίθμηση στοιχείων γιά τή ζωή καί τήν έμφάνιση τής γυναίκας άπλή καί άθώα πληροφόρηση; ’Απαράδεκτα καί ουσιαστικά άσχετα στοιχεία τής μορφής «ή άδελφή τού θύματος δούλευε σέ καμπαρέ» καί φαινομενικά άνώδυνες φράσεις όπως «οί φερόμενοι ώς δράστες» καί «σύμφωνα πάντα μέ τήν καταγγελία» συνηγορούν γιά τό άντίθετο. Τό ότι ή άδελφή τού θύματος δούλευε σέ καμπαρέ δέν άφορά κανέναν. ’Ή μάλλον δέν θά έπρεπε νά άφορά κανέναν. ’Επιτέλους γιατί συνιστά πληροφορία ή ποιότητα τού έπαγγέλματος, καί μάλιστα όχι τού ’ίδιου τού θύματος άλλά τής άδελφής; Ό τύπος όμως φαίνεται νά έχει διαφορετική γνώμη. ’Έτσι, όταν δέν ύπάρχει τίποτα νά τονιστεί γιά τήν ίδια τή βιασμένη, ή άνακοίνωση έπιλέγει νά μάς πληροφορήσει γιά συγγενικό πρόσωπο, υπονοώντας πώς τό μήλο κάτω άπό τή μηλιά θά πέσει. Δέν έχουμε δει βέβαια ποτέ σέ άντίστοιχες περιπτώσεις νά γράφεται καί νά συνιστά πληροφορία πώς ή άδελφή τού θύματος είναι φοιτήτρια ή δικηγόρος! Επίσης, μιά καί ή φράση «ό φερόμενος ώς κλέφτης» είναι άγνωστη στόν έλληνικό τύπο, ή συχνά επαναλαμβανόμενη φράση «ό φερόμενος σάν δράστης» σέ περιπτώσεις βιασμών, σέ συνδυασμό μέ τό «σύμφωνα μέ τήν καταγγελία» φαίνεται νά εξυπηρετεί μόνο τή δημιουργία άμφιβο λιών: Ήταν πράγματι βιασμός;
Στίς περιπτώσεις πού ό βιασμός είναι άναμφ\σβήτητος, τά άρθρα συνήθως επικεντρώνουν τήν προσοχή τους στό πρόσωπο τού βιαστή, φτιάχνοντας γι’ αυτόν μιά εικόνα πού σαφώς δέν μοιάζει μέ τούς άνθρώπους πού καθημερινά συναναστρεφόμαστε στή δουλειά μας, δέν μοιάζει μέ τούς φίλους μας, δέν έχει τίποτα κοινό μέ τόν άδελφό, τόν πατέρα ή σύζυγό μας. ’Έτσι τίτλοι καί περιεχόμενο μάς πληροφορούν πώς οί βιαστές είναι: κτηνάνθρωποι, υπάνθρωποι, καμικάζι, σάτυροι, δράκοι, παραπέμποντας είτε σέ κάποια ψυχική άνωμαλία, είτε σέ κάποια έκφραση κοινωνικής έκτροπής.
Συγχρόνως, οί εφημερίδες θεωρούν ύποχρέωσή τους νά άναφέ- ρουν ή νά τονίσουν όπου είναι δυνατόν εκείνα τά στοιχεία πού άπό τή μιά μάς δημιουργούν οίκτο γι’ αυτά τά πλάσματα καί άπό τήν άλλη παρουσιάζουν τήν πράξη τους έν μέρει δικαιολογημένη στά πλαίσια των «φυσικών» άντρικών όρμων καί τής συγκυρίας:
- «Οί τύψεις μέ τσάκισαν».
- «Μετανιώνω — Φέρθηκα σά ζώο — Θέλω νά εξιλεωθώ καί να κάνω ότιδήποτε γι’ αυτήν, άκόμα καί νά τήν παντρευτώ».
- «Σημειώνεται δτι ό Εύάγγελος, παιδί χωρισμένων γονέων, κρατούσε ήμερολόγιο δπου περιέγραφε μέ λεπτομέρειες τή γελοία ζωή πού δπως γράφει ό ’ίδιος έκανε».
- «Τό σκηνικό βγαλμένο άπό τροπική νύχτα. ’Ανταύγειες φεγγα- ριών πάνω στήν άμμο καί τά μισόγυμνα κορμιά τής Ίζαμπέλ Ταρντίφ 20 χρονών καί τής φίλης της Μαρί Άντρέ Ζεφρέ 21 χρο- νών καί οί δύο άπό τή Βρεττάνη».
Τί άλλο νόημα μπορεί νά έχει αύτή ή τελευταία περιγραφή άπό τό νά φτιάξει ειδυλλιακή καλοκαιριάτικη εικόνα διακοπών στό μυαλό τού άναγνώστη, καί έτσι έστω καί ύποσυνείδητα νά δικαιολογήσει τό βιαστή, ιδιαίτερα άν δέν είχε γίνει φόνος;
Τέλος είναι σύμπτωση δτι τό 80-90% τών άνακοινώσεων γιά θέματα βιασμών είναι κάπου κρυμμένες μεταξύ τρίτης καί τελευταίας σελίδας; Διότι βέβαια πώς είναι δυνατόν νά έχουν τήν ίδια μεταχείρηση καί βαρύτητα οί έξαγγελίες τής κυβέρνησης γιά τήν οικονομική πολιτική πού αφορούν δλο τόν κόσμο, μέ κάποιο βιασμό, ένα καθαρό προσωπικό συμβάν;
Στό κάτω κάτω, δπως γίνονται κλοπές καί ληστείες γίνονται καί βιασμοί. Είναι γεγονότα τής αυτής κατηγορίας καί μέσα στήν καθημερινότητα. Μόνο κάτι τέτοιο μπορούμε νά συμπεράνουμε άπό τήν παρακάτω κατά τά άλλα «τυχαία» συστέγαση δύο άνα- κοινώσεων:
Τίτλος:
«Σουηδέζα 20 χρονών βιάστηκε στήν ’Ακρόπολη».
«Σουηδέζα ήλικίας 20 χρονών βιάστηκε άπό 3 άγνώστους στήν ’Ακρόπολη, προχτές τή νύχτα…».
«”Ενας άλλος άλλοδαπός ‘Ολλανδός 30 χρονών κατήγγειλε δτι έπεσε θύμα ληστείας».
Οί εξαιρέσεις βέβαια ύπάρχουν. Βλέπουμε έτσι πολλές φορές ά νακοινώσεις καί άρθρα περί βιασμών νά καταλαμβάνουν σημαντική θέση στή διάταξη τής ύλης τών εφημερίδων καί νά δίνεται μεγάλη δημοσιότητα στό θέμα. Οί περιπτώσεις όμως αυτές άναφέρονται σχεδόν πάντα σέ κάποιους βιασμούς πού έχουν κατά πολύ ξεπεράσει κάθε παραδεκτό δριο κοινωνικής συμπεριφοράς (βιασμός Φιλοππάπου) ή συνδυάζονται μέ φόνο. Ή κοινωνία ολόκληρη, διά στόματος τύπου, καταδικάζει τή βδελυρή πράξη προσπαθώντας νά τήν εμφανίσει σάν κάτι εντελώς εξαιρετικό καί έξω άπό τίς άξιες της. ’Έτσι άποποιεΐται τίς εύθύνες της καί νύπτει τάς χείρας της.
ΣΠΙΤΙ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Δεκέμβριος 1982
Κείμενο από μπροσούρα που εκδόθηκε το 1982 από την φεμινιστική ομάδα Σπίτι των Γυναικών. Έχει διατηρηθεί η ορθογραφία και η σύνταξη του κειμένου.
εκτυπώστε ή κατεβάστε σε PDF
απέραντο γαλάζιο 