Η θυσία του Φερνάν Ιβτόν: «Για τα πληγωμένα μας αδέρφια»…

Ζοζέφ Αντράς «Για τα πληγωμένα μας αδέρφια» Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2016, σελ. 136.

Φιλήμονας Πατσάκης

Πόσο καιρό έχετε να πάρετε στα χέρια σας ένα βιβλίο που καίει, που κραυγάζει και σας καλεί να υπάρξετε;

Πόσο καιρό έχετε να νιώσετε ότι οι σελίδες ενός βιβλίου αναλογίζονται την οργή και την απελπισία όλων;

Ξεκίνησα αναλογιζόμενος τον ίδιο τον συγγραφέα, τον Αντράς, και την άρνησή του να δεχθεί το βραβείο Γκονκούρ.

Τον Μάιο του 2016 το μυθιστόρημα αυτό μπήκε την τελευταία στιγμή στη λίστα των υποψηφιοτήτων και κέρδισε το βραβείο του πρωτοεμφανιζόμενου.

Τα λόγια άρνησης ήταν τα εξής: «Ευχαριστώ ειλικρινά όσους βρήκαν κάποιο ενδιαφέρον σε αυτό το βιβλίο. Το βραβείο ωστόσο δεν μπορώ να το δεχτώ. Ο ανταγωνισμός και η αντιπαλότητα φαντάζουν στα μάτια μου έννοιες ξένες προς τη γραφή και τη δημιουργία. Η λογοτεχνία, όπως την αντιλαμβάνομαι, νοιάζεται κυρίως για την ανεξαρτησία της και μένει μακριά από βάθρα, τιμές και προβολείς. Ας μη θεωρηθούν αλαζονικές ή αυθάδεις οι φράσεις αυτές, θέλουν να δηλώσουν απλώς τη βαθιά μου επιθυμία να μείνω στο κείμενο, στις λέξεις, στα ιδεώδη. Στην καταπνιγμένη φωνή ενός εργάτη και αγωνιστή της κοινωνικής και πολιτικής ισότητας».

Μια άρνηση με αναφορά όχι την ιδεολογία αλλά τη λογοτεχνία. Ο Αντράς καταπιάνεται με μια αληθινή ιστορία.

Την καταδίκη και την εκτέλεση του Φερνάν Ιβτόν στις 11 Φεβρουαρίου του 1957, τη μοναδική εκτέλεση Ευρωπαίου από το Γαλλικό Κράτος κατά τον πόλεμο της Αλγερίας.

Κόλλες και σοροπάκια…

Γράφει ο Αντώνης Αντωνάκος

Το απαγορευμένο απαιτεί ιεροτελεστία. Στρώναμε κάποτε τον καπνό σε χαρτί που είχαμε σκίσει από λογοτεχνικά βιβλία μεγάλων συγγραφέων.

Μια φορά που είχαμε ξεμείνει βάλαμε στο φούρνο φύλλα απ’ τη συκιά να ψηθούν κι έπειτα τα καπνίσαμε σε χαρτί εφημερίδας.

Θυμάμαι τα αδερφάκια μου στη Ρουμανία, μετά τον Τσαουσέσκου, που έμεναν στους δρόμους και τρύπωναν κάτω απ’ τα πεζοδρόμια στους μεγάλους ζεστούς αγωγούς, εισπνέοντας κόλλες.

Εδώ τα αλητάκια κατέβαζαν φτηνά σοροπάκια για το βήχα και φτιάχνονταν για να περάσουν τη μέρα.

Ήμασταν ένας μικρός στρατός από βασιλιάδες ανάμεσα στα κοντόφθαλμα λουλούδια της επιβίωσης.

Ακούγαμε τις ιστορίες του δασκάλου και κουρνιάζαμε στις μελαγχολικές σκιές της αναπόλησης.

Ένδοξοι πρόγονοι σκοτωμένοι, προδοσίες και διαβρώσεις, Τούρκοι, Βούλγαροι, Αλβανοί, εκσφενδονίζονταν ολόγυρά μας απ’ το υπουργείο παιδείας και τρόμου, απ’ τα έντερα του κυρίου καθηγητή ένα μαύρο κοπάδι πολεμιστών με τη μύτη του όπλου στο μάτι μας.

Πως ονομάζεσαι παιδί μου; Πόσοι σκοτώθηκαν στα Γαυγάμηλα; Πόσους μαστούς μάσησε ο Ιβάν ο Τρομερός; Πόσα κορίτσια βίασε ο μπόγιας της Ασίας;

Το κουδούνι ακουγόταν σαν πολεμική ιαχή. Τρέχαμε να προλάβουμε μια θέση στο συνωστισμό της τουαλέτας.

Καπνίζαμε σαν διάολοι ρουφώντας μονοκοπανιά σχεδόν τα τσιγάρα, δείχνοντας μια αξιοσημείωτη ετοιμότητα για αμαρτία.

Η τουαλέτα ήταν χώρος προσευχής. Ένα μέλλον στολισμένο με λάφυρα και κορίτσια που κατουρούσαν δίπλα από μας τους κοιμισμένους γίγαντες. Ένα παρόν από αγάπη και τρόμο, από παιδικό ιδρώτα και λάσπη χωνεμένη στο λήθαργο των ανθρώπινων οσμών.

Θυμάμαι πως είδα να πεθαίνει ένα σκυλί. Κουβαλήθηκε σε μια γωνία κι έγλειφε τρέμοντας τα πόδια του.

Είδα την ψυχή του να βγαίνει απ’ το στήθος του σαν πουλάκι κι ένιωσα ένα συναίσθημα σα να μ’ έκανε τσακωτό ο πατέρας. Μέτρησα ως το εκατό και κατόπιν ηρέμησα.

Ηρέμησα πολύ και συμφιλιώθηκα για λίγο με το θάνατο. Με κοιτούσε λοξά. Τα μάτια του ήταν γλυκά και όμορφα, χωρίς ιριδισμούς. Μύρισα κάτι ξινισμένο και διαβολικό. Επέστρεψα στους φίλους μου και στη χαραγμένη από το κρύο ερημιά των δρόμων. Δεν είχα τίποτε να εξομολογηθώ.

Οι Μεταφράσεις και η Πατριδογνωσία…

Κρίτωνας Ηλιόπουλος

Η εισήγηση αποτελεί σύνοψη μιας μελέτης για τον ρόλο της μετάφρασης στην εθνική συγκρότηση και στη διάπλαση εθνικής συλλογικής συνείδησης, από την περίοδο του λεγόμενου «νεοελληνικού διαφωτισμού» έως τη σημερινή λειτουργία της μετάφρασης στην ανάδειξη της σύγχρονης ταυτότητας των Ελλήνων και επίσης την πράξη του μεταφραστή ως Gatekeeper (πορτιέρη, θα λέγαμε) και ως «πρεσβευτή», στην επιλογή, την προβολή και τη γλωσσική καταγραφή του «ξένου» (Maria Tymozsco).

Στην καθημερινή δραστηριότητά του ο μεταφραστής είναι εκ των πραγμάτων «υποταγμένος» στο εθνικό συλλογικό φαντασιακό, είτε το επιδιώκει είτε όχι, υπερασπίζει και διαμορφώνει την κουλτούρα της γλώσσας προς την οποία μεταφράζει χωρίς αναγκαστικά να είναι «εθνικιστής» ή πατριώτης. Ταυτόχρονα είναι φορέας του «ξένου» και εκ των πραγμάτων υποχρεωμένος να παραβιάζει νόρμες της εθνικής κουλτούρας και να «προδίδει» τα πάτρια ως δραγουμάνος των εισβολέων (L. Venuti).

Μας απασχολεί η ιδιαίτερη ελληνική περίπτωση, της μετάφρασης προς και από τη δεύτερη «ιερή γλώσσα» του δυτικού κόσμου μετά την Εβραϊκή, και τη γλώσσα των αρχαίων «Ιερών Γραφών» της πολιτικής θρησκείας του διαφωτισμού και της εθνογένεσης.

Η ιστορία των ελληνικών μεταφράσεων είναι μια ιστορία εθνικισμού και πατριδογνωσίας που αντικατοπτρίζεται στο σημειολογικό περιεχόμενο και τις υποδηλώσεις της γλώσσας, στις δυσκολίες εννοιολογικής προσαρμογής που αντιμετωπίζουμε στη μετάφραση όρων στην κατά τα άλλα «πλουσιότερη και ωραιότερη γλώσσα του κόσμου» με την ανάγκη καταφυγής σε αρχαιοπρεπείς τύπους.

Πατριδογνωσία και όχι επιστήμη έχουμε από την εποχή των Οσποδάρων μέχρι τους σημερινούς φασίστες που πυρπολούν τα βιβλία με τη διαπίστωση ότι στη Σμύρνη το ’22 πέθαναν άνθρωποι και από το συνωστισμό (που αποκαλύφθηκε πρόσφατα ότι είναι μετάφραση από το Concise History του Clogg (αποκάλυψη του σε διαδικτυακό μπλογκ http://xyzcontagion.wordpress.com/2013/03/03/richard–clogg–maria–repoysi/, αλλά αυτό δεν θα έσωζε ούτε το μεταφραστή από το μένος των πατριωτών).

Όπως λέει η Γαλάτεια Καζαντζάκη για το περιοδικό «Διάπλασις των Παίδων» στο οποίο δημοσιεύτηκαν αρκετές μεταφράσεις για εθνικό στόχο: «ένα περιοδικό στην Ελλάδα κατ’ εξοχήν εθνικιστικό σκοπό οφείλει να έχη[…] – Βίκυ Πάτσιου, «Η Διάπλασις των Παίδων» με εκτενή αναφορά στην πατριωτική επιλογή και προσαρμογή των μεταφράσεων, Δον Κιχώτης κ.λπ.

Πάολο Βίρνο: Η φρίκη των πατρίδων…

Για να βρούμε μία άκρη μέσα στην απερίγραπτη σύγχυση των «ριζών», θα ήταν χρήσιμο να στραφούμε ένα σύντομο δοκίμιο του Φρόιντ, το Ανοίκειο. Στις σελίδες του λέγεται ό,τι είναι αναγκαίο να ειπωθεί σχετικά με τις επικλήσεις της «καταγωγής» (του έθνους, της εθνότητας, των πολιτιστικών παραδόσεων κ.λπ.) οι οποίες κατά καιρούς κατακλύζουν τη μεταμοντέρνα μητρόπολη.

Ο Φρόιντ παρατηρεί ότι ο γερμανικός όρος heimlich, με τον οποίο δηλώνεται ό,τι «παραπέμπει στην εστία» και μεταδίδει μια αίσθηση οικειότητας, «αναπτύσσει το νόημά του κατά τρόπο αμφίσημο, σε σημείο να συμπίπτει τελικά με το αντίθετό του: το unheimlich» [Freud 1919: 277]. Το οικείο μετατρέπεται σε ανησυχητικό, το προστατευτικό είναι ταυτόχρονα απειλητικό, η πολυπόθητη ρίζα αποκαλύπτεται δυσοίωνη παγίδα. Καθοδηγημένος από τη μητρική του γλώσσα (χρησιμοποίησε το λεξικό που συνέταξαν οι αδελφοί Γκριμμ, οι συγγραφείς παραμυθιών που τα ίδια αποτελούν αξιοθαύμαστα παραδείγματα για τη διαλεκτική τού heimlich), ο Φρόιντ ερμηνεύει τον τρόμο που μας καταλαμβάνει μπροστά στο «ανησυχητικό» (για παράδειγμα, στα φαντάσματα) ως μια τραυματική αντίδραση στο «οικείο» που, απρόσμενα, επιστρέφει με αλλαγμένα ρούχα. Το αντιληπτικό και συναισθηματικό περιεχόμενο τις παλαιάς οικειότητας και της τωρινής φρίκης είναι ταυτόσημο, μόνο που το ειδύλλιο έχει μεταμορφωθεί σε εφιάλτη.

Το ζεύγος heimlich/ unheimlich, σύνηθες/ επίφοβο, θα άξιζε να βρίσκεται στο κέντρο του σύγχρονου ηθικού στοχασμού. Για να πειστούμε γι’ αυτό, αρκεί να θυμηθούμε ότι ο όρος ἦθος [ethos], με τη σειρά του, δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά «συνήθεια» [abitualità]. Αν εμπιστευθούμε την σοφία του έτυμου, η ηθική στην πραγματικότητα δεν είναι η μορφή ζωής που περιβάλλεται από «αξίες» και από το «δέον είναι», παρά εκείνη που διαθέτει την ευκολία των ενδεδειγμένων συνηθειών, με τις οποίες το άτομο συνδέεται άρρηκτα. Με τη διαφορά ότι, σήμερα, τίποτα δεν είναι τόσο παράδοξο και εκκεντρικό, εν τέλει ασυνήθιστο, από τη διεκδίκηση μιας στέρεης «συνήθειας» που να προσανατολίζει με σιγουριά το βλέμμα και τη δράση. Τίποτα δεν ηχεί τόσο λάθος. Και τόσο δυσοίωνο. Και τόσο ανησυχητικό.

Όλα κι όλα! …

Δεν μπορεί το τουρκικό καθεστώς να απειλεί ότι θα πλημμυρίσει την ευρώπη με πρόσφυγες, «αν δεν…»! Όχι! Αυτό μπορούν να το κάνουν μόνο οι κ.κ. Κοτζιάς και Καμμένος, εξέχοντες έλληνες δημοκράτες και οι δύο. Για την ακρίβεια μπορούσαν, πέρυσι. Μετά διαπίστωσαν ότι ορισμένα σύνορα κλείνουν. Και έβαλαν μπροστά άλλη μηχανή…
Φυσικά, η αθλιότητα του Ερντογάν είναι ακριβώς ίδια με εκείνη των ελληνικών βιτρινών, μεγαλύτερη μόνο αριθμητικά: μιλάει για τους πρόσφυγες σα να είναι «κρέας», που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν «όπλο». Απ’ την άλλη μεριά, και πάλι λόγω αριθμού, είναι σαφές ότι μπλοφάρει: αν φύγουν τα εκατομύρια των προσφύγων θα έχει σοβαρό οικονομικό πρόβλημα το δικό του μαγαζί.

Προς την ανατολή, 3.

Όπως τα γράφαμε χτες: στην Άγκυρα κάνουν τους θυμωμένους (για το ψήφισμα του ευρωκοινοβουλίου υπέρ του παγώματος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων) αλλά δεν κρύβουν και την υπόγεια ικανοποίησή τους. Ο Ahmet Sorgun, δεύτερος γραμματέας της κ.ε. του κυβερνώντος κόμματος (AKP) δήλωσε:
… Η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται πλέον, σαν σε μονόδρομο, για την ένταξή της σε δυτικούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανόμενης της ε.ε. και του νατο… Γεωγραφικά η τουρκία είναι μέρος της ευρασίας. Όπως η Ρωσία βρισκόμαστε εν μέρει στην Ευρώπη και εν μέρει στην Ασία. Απ’ την μια μεριά, είμαστε υποψήφιοι για συμμετοχή στην ε.ε. και μέλος του νατο. Απ’ την άλλη, δουλεύουμε με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας της Μαύρης Θάλασσας, δουλεύουμε με το Σύμφωνο της Σαγκάης, κλπ…. Κανένα μπλοκ και καμία συμμαχία δεν μπορεί να πει ότι είναι η μοναδική στο είδος της στον κόσμο…. Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να κινείται μόνο προς μια κατεύθυνση… Κι αν χρειαστεί μπορούμε να οργανώσουμε ένα δημοψήφισμα, σαν αυτό που οργάνωσε το Η.Β., όπου θα ερωτηθεί ο λαός για την συμμετοχή στην ε.ε…
Αυτά, φυσικά, λέγονται και ακούγονται εύκολα όσο ο ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός γίνεται, κυρίως, με οικονομικά μέσα. Όταν έρθει οριστικά η φάση των όπλων σε μέγα-κλίμακα, κανείς δεν θα μπορεί να «παίζει» ταυτόχρονα με αντίπαλα μπλοκ. Εκτός αν δηλώσει (και καταφέρει να κρατήσει) ουδετερότητα…

«Παρελθόν Χαμένο στην Ομίχλη»…Λεονάρδο Παδούρα…

Κούβα.Το τελευταίο κόκκινο σημάδι.

Καρκινικά διαβάσματα,εξαιρετικά μυθιστορήματα

–

2015.Η απόλυτη ιδεολογική επικράτηση του καπιταλιστικού μοντέλου ζωής στον πλανήτη είναι,το λιγότερο,η ζοφερή μας πραγματικότητα.Η ήττα του κομμουνιστικού αντι-μοντέλου(τού σε όχι και λίγες εκδοχές γελοιοποιημένου και παραποιημένου στην υλοποίησή του από κοινούς δικτάτορες) μοιάζει,και μάλλον είναι,συντριπτική.Όμως ένα σημάδι αλλιώτικο διακρίνεται ακόμα καθαρά πάνω στον παγκόσμιο χάρτη.Το τελευταίο κόκκινο.Η Κούβα.

–

Οι σταθεροί αναγνώστες του Κουβανού συγγραφέα Λεονάρδο Παδούρα διαβάζοντας τα συνήθως πάρα πολύ καλά από άποψη αισθητικής και τεχνικής βιβλία του σκεφτόμαστε πάντα την πληγωμένη από το σκληρό εμπάργκο της Δύσης χώρα της Καραϊβικής, την ταλαιπωρούμενη και από τα πάσης φύσεως εσωτερικά της -φανερά και μη- ελλείμματα επιστρατεύοντας, εμείς, ρομαντικές λέξεις και βαριά ονόματα,τι άλλο,μήπως και κατανοήσουμε τι αντιπροσωπεύει και γιατί  η Κούβα την οποία ο Λεονάρδο Παδούρα φέρνει τόσο κοντά μας αφηγούμενος με νεύρο και πειθαρχία επικές,πολιτικές στο δια ταύτα τους ιστορίες με κεντρικούς ήρωες δονκιχωτικούς,άτεγκτους και αδιάφθορους άντρες σαν τον επιθεωρητή Μάριο Κόντε,καλλιεργημένο,ευαίσθητο και ευφυή άνθρωπο που δεν έχει κανένα διακαή πόθο να την κοπανήσει στο Μαϊάμι και να γίνει πλούσιος ή να καθαρίσει τον Ραούλ etcétera etcétera μα και που δεν διστάζει να κάνει συνεχή και σκληρή (συναισθηματική και λεκτική) κριτική στην λαβωμένη Επανάσταση.

Δυο είναι τα ονόματα,φυσικά,που έρχονται στον νου τού αναγνώστη και μιατελεία στέκει ανάμεσά τους,απόλυτα εκφραστική και ακόμα πιο απόλυτα υπαινικτική για τον δραματικό ιστορικό χρόνο που κύλησε στο μεταξύ,ανάμεσα σε δυο θανάτους,έναν θάνατο που συνέβη κι αυτόν που αναμένεται: Φιντέλ Κάστρο.Τσε Γκεβάρα ‘

Η αν προτιμά (και ναι,η σειρά που θα βάλει ο καλόπιστος μα ανοιχτόμυαλος αναγνώστης έχει την σημασία της):Τσε Γκεβάρα.Φιντέλ Κάστρο 

–

περί γλώσσας και εξουσιών…

… Οι γλώσσες της εξουσίας είναι πριν από όλα γλώσσες αποπλάνησης, που υποχρεώνουν στην αγόρευση πριν την απαγόρευση, αλλά που επιβάλλονται με τη βία εκεί όπου η υπνωτική έκσταση δεν λειτουργεί και τα σημαίνοντα της κυριαρχίας δεν κατορθώνουν να καθηλώσουν τις κοινωνικές συμπεριφορές στα διάφορα προγράμματα αναπαραγωγής των αλλοτριωμένων κοινωνικών σχέσεων.
Όμως, ακόμα χειρότερα, πρόκειται για γλώσσες παρανοϊκές, που διαχυμένες σ’ όλα τα δίκτυα της δεσποτικής Μαζικής Μεσο-λαβητικής Επικοινωνίας (Mass – Mediata comunicazione) κινούνται σαν βλήματα με στόχο τις διάφορες μορφές αυτόματης και αυθόρμητης συνείδησης των ατόμων που κατοικούν στη στοιχειωμένη πόλη, με σκοπό, μέσω αυτής της δολοφονικής επίθεσης, την καταστροφή κάθε συνειδητής μορφής, κάθε μη επίσημης, υπερβατικής ανανεωτικής και εξεγερσιακής συμπεριφοράς.
Γλώσσες παραληρηματικές – θα λέγαμε – γιατί μεταφέρουν “αλλού”, σε σχέση με τις αντιθέσεις που γεννιούνται στην παραγωγή της ζωής, γλώσσες που αυτονομούνται από την υλικότητα των πραγμάτων, των σωμάτων και των μεταξύ τους πραγματικών σχέσεων, για να επιβάλλουν τα μονοδιάστατα σημαίνοντα της εξουσίας, τα οποία βρίσκονται σε απόλυτη απόκλιση από τη ζωή.