Πολλά από τα μέτρα της τελευταίας τετραετίας
αναδεικνύουν σε θεσμικό πλέον επίπεδο μια κοινωνική ιεράρχηση
μεταξύ των πολιτών που προσβάλλει τη δημοκρατική ισότητα.
Ανδρέας Τάκης
Μέσα στον ορυμαγδό της δημόσιας αντιπαράθεσης για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και την απεργία πείνας του Νίκου Ρωμανού, ελάχιστοι θυμήθηκαν ότι η 10η Δεκεμβρίου είναι διεθνώς καθιερωμένη ως παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Δεν είναι δα και κανένα μυστικό ότι η κουλτούρα των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ελλάδα ήταν ανέκαθεν επιδερμική. Ωστόσο, μέσα στις παρούσες συνθήκες βαθιάς πολιτικής και οικονομικής κρίσης, τα δικαιώματα του ανθρώπου φαντάζουν στα μάτια πολλών και, δυστυχώς, σε ολόκληρο το εύρος του πολιτικού φάσματος, σαν μια ολοένα και πιο περιττή, αν όχι προκλητική, πολυτέλεια: «Εδώ ο κόσμος πεινάει, με τα τραβεστί θα ασχολούμαστε τώρα;».
Ακόμη πιο αποθαρρυντικό όμως είναι το γεγονός ότι, με την κρίση, τα δικαιώματα του ανθρώπου έχουν αρχίσει να χάνουν την αξιοπιστία τους ακόμη και στα μάτια ανθρώπων που είχαν εναποθέσει σε αυτά την ειλικρινή προσδοκία ότι η θεσμική τους κατοχύρωση θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στο να βελτιωθεί πραγματικά η ποιότητα της πολιτικής μας συμβίωσης. Ωστόσο, όπως θα υποστηρίξω εδώ, αυτή η κρίση αξιοπιστίας δεν αφορά τα ίδια τα θεμελιώδη δικαιώματα, αλλά τους συνήθεις τρόπους με τους οποίους αυτά γίνονται αντιληπτά στη χώρα μας, και όχι μόνο. Γιατί, σε τελική ανάλυση, ένα πλεονέκτημα του να ζεις την οικονομική και κοινωνική κρίση από τα μέσα είναι το ότι βλέπεις τα πράγματα μερικές φορές πιο καθαρά. Ίσως γιατί τα αστεία έχουν πια τελειώσει. Και στην περίπτωση των δικαιωμάτων, η κρίση έδειξε ξεκάθαρα πόσο ανεπαρκείς είναι και οι δύο κυρίαρχες αλλά «αντίπαλες» συνήθως μεταξύ τους αντιλήψεις για τα δικαιώματα στη χώρα μας.
Από τη μια, λοιπόν, έχουμε την παραδοσιακή «φιλελεύθερη» αντίληψη που προβάλλει την προτεραιότητα των ατομικών δικαιωμάτων ως υπεράσπιση του στενού καταλόγου των δικαιωμάτων προσωπικής ελευθερίας, μιας ελευθερίας ως επί το πλείστον αρνητικής και αμυντικής, μιας «ελευθερίας από …». Μιας ελευθερίας από παρεμβάσεις πρωτίστως του κράτους στη σφαίρα της προσωπικής συνείδησης, της ιδιωτικότητας, της ιδιοκτησίας κ.ο.κ.