Φουκώ-Μαρξ: Παραλληλίες και παράδοξα

του Ετιέν Μπαλιμπάρ – Μετάφραση: Μελέτης Λάμπρου 13.01.14

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, την οποία είχε παραχωρήσει ο Ετιέν Μπαλιμπάρ (Étienne Balibar) στην εφημερίδα L’ Humanite [16.12.2004, συνέντευξη στον Νταβίντ Ζερμπίμπ (David Zerbib)], ο Γάλλος φιλόσοφος προσεγγίζει τη σχέση του Φουκώ (Michel Foucault) με τον Μαρξ (Karl Marx), των σημείων συνάντησης αλλά και των σημείων απόκλισης των δύο στοχαστών, αλλά και τη σχέση του Λουί Αλτουσέρ (Louis Althusser) με τον Μισέλ Φουκώ.

Ντ. Ζ.: «Υπό διαρκώς ανανεούμενες μορφές, μια αληθινή διαμάχη με τον Μαρξ συνεκτείνεται σε ολόκληρο το έργο του Φουκώ», γράφατε το 1989 στο «Φουκώ και Μαρξ. Το διακύβευμα του νομιναλισμού», με αφορμή ένα συνέδριο που οργανώθηκε λίγο μετά το θάνατο του συγγραφέα της «Βούλησης για γνώση».[1] Μεταξύ των επαίνων που του αποδίδονται σήμερα, το ζήτημα της ρήξης με τον μαρξισμό κατέχει μία από τις κεντρικότερες θέσεις. Τι είναι αυτό που διακυβεύεται σε αυτή την αντιπαράθεση;

Ε. Μπ.: Δεν θα αρνηθώ να συζητήσω για την αντιπαράθεση Μαρξ-Φουκώ ή Φουκώ-Μαρξ, τόσο για τις εσωτερικές όψεις της, από την πλευρά της ερμηνείας των κειμένων, όσο και για τις συγκυριακές και ιδεολογικές όψεις της. Υπό αυτή την τελευταία σκοπιά, κάτι τέτοιο μού φαίνεται περιοριστικό. Το ίδιο ακριβώς θα έλεγα κάλλιστα για όσους ακόμα και σήμερα –και θα έπρεπε να αναρωτηθούμε γιατί έχουν ανάγκη να κάνουν κάτι τέτοιο– συνεχίζουν το ίδιο τροπάριο, και εξηγούν με ποιον τρόπο με τον Φουκώ θα βρισκόταν οριστικά το αντίδοτο στον μαρξισμό, ένα αντίδοτο ιδιαίτερα αποτελεσματικό και πειστικό καθότι δεν πρόκειται για μια συντηρητική σκέψη αλλά για ένα έργο από μόνο του ισχυρά κριτικό, γεγονός που προφυλάσσει προκαταβολικά από κάθε μορφή υποψίας και μομφής και παρουσιάζει το πλεονέκτημα να αποκαλύπτει τις συντηρητικές, παραδοσιοκρατικές ή αυταρχικές όψεις του μαρξισμού και της πολιτικής που τον επικαλείται.

Και εγώ ο ίδιος συνέβαλα σε διάφορες περιστάσεις σε αυτή τη διαμάχη. Αλλά στον πρόλογο του βιβλίου μου Ο φόβος των μαζών, επανέρχομαι στην παραλληλία Μαρξ-Φουκώ παρουσιάζοντάς τους ως δυο εκπροσώπους που όχι μόνο αντιπαρατίθενται ενδελεχώς, αλλά επιπλέον γειτνιάζουν και συγγενεύουν αναγκαστικά με αυτό που θα αποκαλούσα «πολιτική του μετασχηματισμού», με την έννοια του μετασχηματισμού των δομών εξουσίας και κυριαρχίας.

John Rawls (1921-2002) Θεωρία της Δικαιοσύνης

Ο Τζον Ρωλς ήταν ο διανοητής που πιστώνεται με την αναγέννηση της Πολιτικής Φιλοσοφίας και μάλιστα ανεπικούρητος σε μια εποχή που το κυρίαρχο ρεύμα της διανόησης την είχε επισήμως κηρύξει νεκρή.
Το 1971 δημοσίευσε το βιβλίο A Theory of Justice στο οποίο διατυπώνει μια θεωρία διανεμητικής ή κοινωνικής δικαιοσύνης . Μετά το 1971 πολλές από τις ιδέες περί δικαιοσύνης που διατυπωθήκαν από τον Ρωλς έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αναδιαμόρφωση του πεδίου για το δημόσιο πολιτικό-φιλοσοφικό διάλογο.

Το ζητούμενο ήταν να διατυπωθεί μια σειρά κριτηρίων μη ωφελιμιστικού χαρακτήρα για την δικαιοσύνη στο πλαίσιο της κοινωνίας. Ενδιαφερόταν να δείξει πώς θα πρέπει οι πόροι και τα αγαθά να μοιράζονται ακριβοδίκαια στους ανθρώπους. Μ’ αυτό το πρόβλημα και τη λύση του καταπιάστηκαν οι πολιτικοί φιλόσοφοι από αρχαιοτάτων χρόνων. Ο Ρωλς άσκησε κριτική στην ωφελιμιστική εκδοχή για την δικαιοσύνη που συνοψίζεται στη φράση ότι δικαιοσύνη είναι «η μέγιστη ευτυχία του μέγιστου αριθμού ανθρώπων». Θεωρούσε ότι η ωφελιμιστική ιδέα περί δικαιοσύνης μπορεί στην πράξη να επιφέρει ολέθρια αποτελέσματα για τα συμφέροντα ατόμων και κοινωνικών μειονοτήτων σε περίπτωση που υποταχθούν στις επιταγές του γενικότερου καλού.

Ο ποιητής στραμμένος στη ζωή…

Της Ολγας Σελλα

Πόσα μπορούν ν’ αποκαλύψουν ήδη γνωστά και δημοσιευμένα κείμενα; Πάρα πολλά, όπως αποδεικνύει ένα βιβλίο που δεν περιέχει τίποτα αδημοσίευτο, και όμως αποκαλύπτει πολλά. Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, έκανε μιαν επιλογή από τις όχι πολλές συνεντεύξεις που είχε δώσει στη ζωή του, με σκοπό κάποια στιγμή να εκδοθούν. «Σκέφτηκε ότι είναι σωστό να υπάρχουν κι αυτά τα κείμενα» δίπλα στα ποιήματα και τα δοκίμιά του, λέει σήμερα στην «Κ» η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, που συνεργάστηκε μαζί του σ’ εκείνη την επιλογή.

Η Γερμανία ξαναγράφει την ιστορία του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου

του Λεωνίδα Βατικιώτη (Nexus, Φεβρουάριος 2014)

Μια δυσάρεστη έκπληξη περίμενε όσους πίστευαν ότι η Γερμανία αλλάζει και μαθαίνει από τα λάθη της. Όσοι ήλπιζαν πως η συμπλήρωση ενός αιώνα από το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου φέτος τον Ιούνιο θα αποτελούσε μια πρώτης τάξης ευκαιρία ώστε το Βερολίνο να αναγνωρίσει την τεράστια κι εγκληματική του ευθύνη για το μεγαλύτερο σφαγείο που γνώρισε μέχρι τότε η ανθρωπότητα και να αποκηρύξει τον μιλιταρισμό και τις επεκτατικές βλέψεις, απογοητεύτηκαν σφόδρα. Η κυβέρνηση της Μέρκελ, στην οποία πλέον συμμετέχουν κι οι σοσιαλδημοκράτες, με μια συντονισμένη επιχείρηση εντός κι εκτός Γερμανίας προσπαθεί να αποσείσει από πάνω της την ευθύνη, αποδίδοντάς την σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη ή γενικά στους …εθνικισμούς όλων των Ευρωπαίων! Έτσι, όταν φταίνε όλοι, τελικά δεν φταίει κανένας…

Τα γεγονότα είναι αποκαλυπτικά κι είδαν το φως της δημοσιότητας με αφορμή μια αντιπαράθεση που ξέσπασε στον βρετανικό Τύπο. Η ευαισθησία που υπάρχει στη Αγγλία είναι αποτέλεσμα του βαρύτατου φόρου αίματος που πλήρωσε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου σκοτώθηκαν 800.000 βρετανοί στρατιώτες (απώλειες διπλάσιες σε σχέση με τα θύματα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου). Έτσι από πέρυσι αποφασίστηκε να δαπανηθούν 50 εκ. λίρες στερλίνες για πλήθος εκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν ακόμη και επισκέψεις μαθητών στα θέατρα του πολέμου, και θα διαρκέσουν μέχρι και το 2018.

Η απρόσμενη κήρυξη του πολέμου για τις εκδηλώσεις σχετικά με την συμπλήρωση 100 χρόνων ήρθε από τον διακεκριμένο ιστορικό Μαξ Χάστινγκς, ο οποίος με άρθρο του στην εφημερίδα Ντέιλι Μέιλ στις 11 Ιουνίου 2013, κατηγόρησε την κυβέρνηση του Ντέιβιντ Κάμερον ότι για χάρη της Γερμανίας υποβαθμίζει το περιεχόμενο των προγραμματισμένων εκδηλώσεων! Ανέφερε κατά λέξη:

Ιμπεριαλιστικό άγχος

Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, και μέσω επιρροών κυρίως από τη γαλλική λογοτεχνία (Μπωντλαίρ, Ζολά, Νισάν, Ουϊσμάν, α/φοί Γκονκούρ), η θεματολογία και το ύφος ενός τμήματος της αγγλικής πεζογραφίας και ποίησης αποσπάται από τον «βικτωριανό» ρεαλισμό και στρέφεται προς την λεγόμενη «παρακμή», ή όπως επικράτησε να λέγεται από τα γαλλικά, την décadence.

Οι ιστορικοί δείχνουν ότι η συγκριτική αποδυνάμωση της βρετανικής αποικιακής ισχύος σ’ αυτή την πρώτη περίοδο ανάδυσης του ιμπεριαλισμού αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της περιόδου. Το 1880-81, η Βρετανία εμπλέκεται στον πόλεμο των Μπόερς στη Νότια Αφρική και ηττάται αναπάντεχα και εντυπωσιακά στη μάχη της Ματζούμπα. Στην πρώτη μάχη του δεύτερου πολέμου των Μπόερς, η Βρετανία ξαναηττάται, και ηττάται πάλι το 1899, στη μάχη του Κολένσο. Οι πολιτικές συζητήσεις στη χώρα γεμίζουν απαισιόδοξες προβλέψεις για το μέλλον της πάλαι ποτέ παντοδύναμης βρετανικής αυτοκρατορίας, για την δυνατότητά της να συντονίσει την άμυνά της στις αποικίες της παγκόσμια έναντι εξεγέρσεων των ντόπιων και διεκδικήσεων των αναδυόμενων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, και κυρίως των ΗΠΑ, που αναδεικνύονται ως νέος παγκόσμιος μονομάχος  συντρίβοντας την Ισπανία και αρπάζοντας την Κούβα το 1898-9, και, εγγύτερα στην Ευρώπη, της ραγδαία εκβιομηχανιζόμενης Γερμανίας, που αναζητά απελπισμένα διεθνείς αγορές και αποικιακές προσβάσεις, κλεισμένη καθώς είναι σχεδόν ολοκληρωτικά από πρόσβαση στη θάλασσα.

Το λάθος του Γκρουσύ, και τα “Γαλλικά” του Σαρκοζί.

“O άνθρωπος που γεννήθηκε υφιστάμενος, υπακούει μόνο στον αρχηγό και ποτέ στο κάλεσμα του πεπρωμένου”

Στέφαν Τσβάιχ

–

 H μάχη του Βατερλό έγινε στις 18/6/1815 και κατέληξε σε συντριβή των δυνάμεων του Ναπολέοντα,  όμως ουσιαστικά όλα κρίθηκαν όταν ο Γάλλος στρατηγός Γκρουσύ, που είχε σταλεί για να εντοπίσει τους Πρώσους, όταν ακούστηκαν από μακριά οι πρώτες κανονιές της μάχης, δεν γύρισε να βοηθήσει τον Ναπολέοντα αλλά αποφάσισε απλά να ακολουθήσει τις διαταγές που είχε πάρει…

Το…»μονοπώλιο της βίας»

του Νικόλαου Μόττα

Το «μονοπώλιο της βίας», μας λένε ορισμένοι, «ανήκει μόνο στο κράτος σε μια δημοκρατική πολιτεία». Αποκρύβουν, όμως, σκόπιμα, το σημαντικότερο στοιχείο: αυτό της ταξικότητας, τόσο του κράτους, όσο και της «δημοκρατικής πολιτείας». Βαφτίζουν το κράτος ως κράτος όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως της κοινωνικής τους θέσης. Μας λένε, δηλαδή, ότι το κράτος αυτό, που έχει σύμφωνα με αυτούς το «μονοπώλιο της βίας», εξυπηρετεί τα συμφέροντα και του μεγαλοβιομηχάνου και του εργάτη, και του εφοπλιστή και του ναυτεργάτη, με λίγα λόγια και της αστικής και της εργατικής τάξης.

Η προσπάθεια απέκδυσης του κράτους – και της «δημοκρατικής πολιτείας» – από τον ταξικό τους χαρακτήρα αποτελεί, στην καλύτερη των περιπτώσεων, αυθαιρεσία. Και αυτό διότι, κατ’ ουσίαν, αποκρύβεται το γεγονός της ύπαρξης κοινωνικών δυνάμεων με εκ διαμέτρου αντίθετα ταξικά συμφέροντα. Αποκρύβεται η ύπαρξη εκμεταλλευτή και εκμεταλλευόμενου ως αποτέλεσμα της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.