Οι πνιγμοί μεταναστών στη Μεσόγειο είναι το νέο ολοκαύτωμα
Μετέτρεψε την τραγωδία σε τέχνη. Η πρόσφατη εικαστική του… «απόβαση» στο κουφάρι ενός ναυαγίου, θα θυμίζει σε όλους τα όνειρα των ανθρώπων που βρέθηκαν στον βυθό την ώρα που αναζητούσαν ένα καλύτερο αύριο, αλλά που έμεινε όμως στην ιστορία ως μία από τις πιο τραγικές στιγμές της μετανάστευσης.
Ο λόγος για τον γλύπτη Κώστα Βαρώτσο, από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες που διαθέτει η χώρα μας. Αυτός ο διακεκριμένος Ελληνας, του οποίου τα έργα κοσμούν τα πέρατα του κόσμου, φιλοτέχνησε ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία στο Οτράντο της Ιταλίας.
Το «Kater I Rades», το αλβανικό πλοίο που εμβολίστηκε από ιταλικό πολεμικό στις 28 Μαρτίου 1997 παρασύροντας στον θάνατο 81 ανθρώπους, μεταξύ των οποίων αρκετά παιδιά -αυτή η τραγωδία- μετουσιώθηκε σε έργο τέχνης.
Ο δημιουργός, ο καθηγητής, ο ανήσυχος πολίτης Κώστας Βαρώτσος μιλάει στο «Εθνος της Κυριακής» για όλους και για όλα, σε μια χρονική στιγμή που ο καθένας από μας ψάχνει απεγνωσμένα κάπου να στηριχθεί και να βρει τρόπους διαφυγής…
Η «Απόβαση» είναι ένα έργο αφιερωμένο στην παράνομη μετανάστευση, τη δυστυχία της ζωής και την αγωνία του ανθρώπου για ένα καλύτερο αύριο. Πώς προέκυψε το συγκεκριμένο έργο;
Ελαβα ένα τηλεφώνημα από τον περιφερειάρχη της Απουλίας, ο οποίος μου είπε: «Εχουμε ένα πλοίο που το βγάλαμε από τον βυθό της θάλασσας. Θέλετε να το κάνετε έργο;». Πρόκειται για μια τραγωδία. Μόλις είδα τις φωτογραφίες του σκουριασμένου πλοίου σοκαρίστηκα. Διαισθανόμουν το τι γίνεται στη Μεσόγειο μ’ αυτούς τους απεγνωσμένους ανθρώπους, αλλά δεν μπορούσα να φανταστώ το μέγεθος της τραγωδίας. Οι νεκροί είναι χιλιάδες. Εκατοντάδες οικογένειες για μια καλύτερη ζωή πνίγονται στη Μεσόγειο. Ετσι απλά. Είναι ένα νέο ολοκαύτωμα για το οποίο ευθυνόμαστε όλοι.
Ποιες ήταν οι δυσκολίες που συναντήσατε για την κατασκευή του; Τι συμβολίζει και ποια είναι η ιστορία του…
Οι δυσκολίες ήταν τεχνικές, αλλά οι πιο σημαντικές ήταν οι ψυχολογικές. Ηταν η πρώτη φορά που δούλευα πάνω σ’ ένα αντικείμενο που οδήγησε στον θάνατο 81 ανθρώπους. Οταν άνοιξα την κοιλιά του σκουριασμένου κουφαριού σωριάστηκαν μπροστά μου όλα τα προσωπικά αντικείμενα των ανθρώπων αυτών.
Πρόκειται για ένα έργο εξαιρετικά συμβολικό και τραγικά επίκαιρο στην υπόθεση της παράνομης μετανάστευσης. Το ζήτημα της μετανάστευσης δεν αφορά μόνο την Ελλάδα και την Ιταλία, αλλά είναι ένα τραγικό φαινόμενο που συναντάμε σε όλο τον πλανήτη. Ποια είναι η άποψή σας;
Η άποψη μου είναι ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος πάνω στον πλανήτη έχει το δικαίωμα να επιλέξει να ζει όπου αυτός επιθυμεί. Ο πλανήτης ανήκει σε όλους τους ανθρώπους. Η τρομακτική συσπείρωση πλούτου στις χώρες της Δύσης δημιούργησε τρομακτικές ανισότητες, οι οποίες σήμερα με τις δυνατότητες πληροφόρησης που υπάρχουν, προκαλούν ένταση του φαινομένου με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό, είναι βασικά πολιτικό. Αν δεν αντιμετωπίσουμε αυτή την ανισότητα, το πρόβλημα θα γιγαντωθεί με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η Ελλάδα είναι μια ρατσιστική χώρα; Πού αποδίδετε την άνοδο της Ακροδεξιάς; Οι Ελληνες έγιναν ξαφνικά ναζί;
Οι Ελληνες σήμερα ζουν μια διάσταση «να ζει κανείς ή να μη ζει». Οταν ο άνθρωπος βρεθεί στις κατάλληλες συνθήκες πίεσης, απόγνωσης, ανασφάλειας, πείνας υποχωρεί η λογική του, η κοινωνική σύμβαση καταργείται, αλλάζουν βίαια ή καταρρέουν οι ηθικές δομές και τότε τα ζωώδη ένστικτα επιβίωσης βγαίνουν στην επιφάνεια. Τότε οι καταστάσεις γίνονται ανεξέλεγκτες και οι εκπλήξεις είναι πολύ μεγάλες. Ο ανθρωπολόγος Edward Hall (The Hidden Dimension) το έχει αναλύσει αυτό. Οχι, δεν πιστεύω ότι είναι ναζί.
Πώς φτάσατε στο γυαλί; Η σύνθεση των θραυσμάτων δεν είναι και ένα τόσο εύκολο εγχείρημα…
Ο πολιτισμός είναι μια υπόθεση θραυσμάτων που δεν μπορέσαμε ακόμη να τα ξανασυνθέσουμε. Εμένα με ενδιαφέρουν πολύ αυτά τα θραύσματα. Αν δεν καταφέρουμε να τα ξανασυνθέσουμε δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσουμε μια ιστορική και μια πολιτισμική συνείδηση, για να μπορέσουμε να πατήσουμε κάπου και να πάμε μπροστά.
Είχατε δεχθεί πολλές και διαφορές κριτικές για τον «Δρομέα». Τι έχετε κρατήσει απ’ όλη αυτή την ιστορία;
Αυτό που μου έμεινε είναι ότι το σύστημα της Τέχνης στην Ελλάδα έχει έλλειψη κριτικού λόγου και μια τεράστια αδυναμία να αποκωδικοποιήσει το πρωτογενές φαινόμενο. Ο απλός κόσμος είναι σίγουρα πιο ικανός, γι’ αυτό και με ενδιαφέρει περισσότερο από το σύστημα.
Τι αντίκτυπο έχει η σημερινή κρίση στον πολιτισμό;
Ο πολιτισμός, η Τέχνη είναι συνήθως μια διαδικασία συνεχούς κοινωνικότητας. Η κρίση είναι δομικό στοιχείο αυτής της διαδικασίας. Προσωπικά, είμαι συνεχώς σε κρίση… Η διαφορά είναι ότι τώρα είναι και όλοι οι άλλοι. Αυτό είναι θετικό για τον πολιτισμό. Εχω την αίσθηση ότι η φωνή μας ακούγεται περισσότερο.
Με ποιον τρόπο θα μπορούσε κατά τη γνώμη σας να συμβάλει η καλλιτεχνική δημιουργία στην υπέρβαση της κρίσης;
Ο μόνος τρόπος να βοηθήσει ο καλλιτέχνης στην υπέρβαση της κρίσης είναι να μπορεί να συνεχίσει να κάνει το έργο του στοχεύοντας στην ποιότητα, την αλήθεια και τη δύναμη. Ο κόσμος τώρα που καταρρέουν όλα χρειάζεται σταθερά σημεία και αξίες να κρατηθεί.
Είστε ένας άνθρωπος που από πολύ νεαρή ηλικία κινείται ασταμάτητα. Αυτό έπαιξε κάποιο ρόλο στη συγκρότηση της ταυτότητάς σας;
Η συνεχής κίνηση έχει νόημα μόνο εάν υπάρχει ο γυρισμός. Αλλιώς χάνεσαι στο Διάστημα. Η αίσθηση ότι ζεις στον πλανήτη, όμως ξεκινώντας και επιστρέφοντας στους Τζίκηδες που είναι ένα ένα χωριό της Αίγινας, σου δίνει μεγάλη δύναμη και σιγουριά.
Παρόλο που τα έργα σας κοσμούν τα πέρατα του κόσμου, έχετε συνειδητά επιλέξει να ζείτε και να δημιουργείτε στην Ελλάδα. Το καταφύγιό σας είναι η Αίγινα. Ποιος είναι ο λόγος;
Εχω πολύ καλή σχέση με τους Ελληνες. Ευτυχώς δεν είχα καμία εξάρτηση από το ελληνικό κράτος. Αλλο το κράτος και άλλο οι Ελληνες. Το κράτος και οι πολιτικοί που θα έπρεπε να είναι ο εκφραστής του πολιτισμικού φαινομένου νόμιζε (-αν) ότι αυτοί είναι το προϊόν. Και αυτό είναι το πρόβλημα.
Διδάσκετε Εικαστικές Τέχνες στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Σας συγκινεί κάτι στα νέα παιδιά; Ποιες είναι οι αγωνίες που μοιράζονται μαζί σας;
Τα παιδιά που φθάνουν στο πανεπιστήμιο έχουν υποστεί 12 χρόνια βομβαρδισμού, με στόχο να απενεργοποιηθεί οποιαδήποτε δημιουργική υπόστασή τους. Είναι τεράστια η έκπληξη, αλλά και η χαρά μου κάθε φορά που έχουμε παρουσιάσεις ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δεν κατάφερε να τους ευνουχίσει τελείως και αυτό μου δίνει μεγάλη ικανοποίηση και ελπίδα. Η αγωνία τους είναι η αυτογνωσία σ’ έναν κοινωνικό χώρο που δεν έχει πια σημεία αναφοράς.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα που πληγώνει; Που «τρώει» τα παιδιά της;
Ολα τα κράτη «τρώνε τα παιδιά τους», «nessunο profeta in patria», λένε και οι Ιταλοί. Ομως υπάρχουν μερικά παιδιά που δεν τρώγονται με τίποτα και αυτά είναι που σώζουν τους υπολοίπους.
Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
Ανήθικοι κατέλαβαν την εξουσία και δεν κάναμε τίποτα να το αποτρέψουμε
Ποια είναι η εκτίμησή σας για τις πολιτικές εξελίξεις; Υπάρχει μέλλον για τα πολιτικά κόμματα ή θεωρείτε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πολιτικό αδιέξοδο; Πιστεύετε ότι μια πολιτική αλλαγή θα άλλαζε την υπάρχουσα κατάσταση;
Στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι πολιτικό. Ομως πρωτίστως είναι και πολιτισμικό. Για να προσδιοριστεί ένα πολιτικό πλαίσιο, θα έπρεπε να υπάρχει πρώτα μια πολιτισμική συνείδηση. Η μεταβυζαντινή κουλτούρα δημιούργησε μια στατικότητα στον άξονα επιρροής της, που απενεργοποίησε την έννοια της εξελικτικότητας. Βλέπουμε ότι η έννοια του πρωτογενούς και αυτό που ορίζουμε ως διαδικασία εξέλιξης των φαινομένων στις κοινωνίες αυτές είναι μια προβληματική εμπειρία συνήθως. Η χωροχρονική αντίληψη είναι διαφορετική από τα κράτη που πέρασαν Αναγέννηση. Αυτό προκαλεί και τα περισσότερα προβλήματα.
Η αδυναμία αντίληψης σε βάθος της δικής μας ιδιαιτερότητας, η έλλειψη κριτικού λόγου, δεν βοηθά στον προσδιορισμό συστημάτων σκέψης και οργάνωσης της κοινωνίας μας, έτσι ώστε να εντοπίζει και να λύνει τα προβλήματά της με έναν αυτόνομο τρόπο, προτείνοντας και εναλλακτικές πρωτογενείς ιδέες στους εταίρους μας και συμβάλλοντας έτσι στη διεθνή κοινότητα. Αυτό που συμβαίνει όχι μόνο στην πολιτική, αλλά πολλές φορές και στην τέχνη είναι ότι γινόμαστε μεταφραστές συστημάτων σκέψης από άλλα πολιτισμικά συστήματα και προσπαθούμε να τα εφαρμόσουμε με τραγικά αποτελέσματα, τα οποία ζούμε τα τελευταία χρόνια. Η αναπάντεχη συρρίκνωση του χώρου που ζει η Ευρώπη είναι τελείως αντίθετη από τη διόγκωση που ζούμε στην Ελλάδα. Βρισκόμαστε σε αντίθετες πορείες.
Τελειώνοντας, δεν νομίζω ότι η αλλαγή κόμματος εξουσίας θα δώσει τη λύση. Τα κόμματα πρέπει να αντιληφθούν σε βάθος ότι θα πρέπει να γίνουν εκφραστές της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας αυτής της γεωγραφικής περιοχής και όχι μεταφραστές ιδεών.
Πώς φτάσαμε σ’ αυτή την παρακμή; Πιστεύετε πως οι πολίτες έχουν ευθύνη γι’ αυτή την κατάσταση;
Η ευθύνη που αναλογεί στους πολίτες είναι ότι διαισθαντικά όλοι ήξεραν ότι μια ομάδα ανθρώπων, χωρίς κανένα επίπεδο ηθικής, είχε καταλάβει την εξουσία στον τόπο μας και δεν έκαναν τίποτε για να το αποτρέψουν. Η παρακμή έρχεται όταν αυτή η έλλειψη ηθικής μεταδόθηκε ως μοντέλο συμπεριφοράς σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.
Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση που ζούμε σήμερα;
Ως ένα σημείο μηδέν. Νιώθω σαν τους πίνακες του De Chirico, την πραγματικότητα ως όνειρο. Αυτό είναι η μεταφυσική. Μοιάζει σαν να έφυγε η ατμόσφαιρα από ένα τοπίο. Ο ήλιος είναι χαμηλά, οι σκιές βαριές, μαύρες.
Τι φοβάστε σήμερα πιο πολύ;
Την έλλειψη εξελικτικότητας, ότι από εδώ και πέρα όλα θα είναι ακίνητα. Ομως έχω την ελπίδα ότι πριν από την αυγή είναι το πιο βαθύ σκοτάδι και κάποιος, κάτι, θα ανάψει το φως.
Η κρίση έφερε κάτι καλό;
Ψάχνουμε απεγνωσμένα τα θετικά της κρίσης για να βρούμε έναν τρόπο να την αντέξουμε. Υπάρχουν καλά, όμως όσο δεν καταλαβαίνουμε τις αιτίες, τόσο θα βουλιάζουμε.
Ετοιμάζετε κάτι άλλο αυτή τη στιγμή;
Ετοιμάζω ένα έργο για την πόλη της Βιτσέντζα και μια έκθεση στο μουσείο Castello di Rivoli στην Ιταλία.
Μαρίνα Ζιώζιου
marina@pegasus.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63967749
απέραντο γαλάζιο 