του Αντώνη Σαμαρά
Σημ.Αμετανόητου: Κίντερ έκπληξη από το 2007…!!! «…η αλλαγή υποδείγματος απελευθερώνει»…
Μα κάπου το ‘χω ξανακούσει αυτό…μα που το άκουσα ? που το άκουσα ? τς,τς, δεν μπορώ να θυμηθώ…
***
Το 1962 ο Αμερικανός φιλόσοφος Τόμας Κουν (Thomas Kuhn) εισήγαγε τον όρο «αλλαγή υποδείγματος» (paradίgm shίft). Εκείνο που ήθελε να υπογραμμίσει ήταν ότι οι μεγάλες επιστημονικές επαναστάσεις έγιναν με ανατροπή του εννοιολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο προσπαθούσαν οι επιστήμονες να ερμηνεύσουν τον κόσμο.
Αν και ο ίδιος ο Τόμας Κουν μίλησε αποκλειστικά για τις θετικές επιστήμες, η αλλαγή υποδείγματος ισχύει -κατά μείζονα λόγο, μάλιστα- για τα μοντέλα κοινωνικής οργάνωσης κι ανάπτυξης.
Κι αυτό είναι ιδιαίτερα επίκαιρο σήμερα στην Ελλάδα, όπου συζητάμε για μια σειρά από κρίσεις που σοβούν, όπως αυτή της «ολυμπιακής», και μεταρρυθμίσεις που επείγουν, όπως στο ασφαλιστικό.
Αναπόφευκτες κρίσεις και αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που πιστοποιούν ότι το μοντέλο που υιοθετήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες «δεν περπατάει» πια. Παράγει προβλήματα και αδιέξοδα, δεν παράγει πλούτο για την κοινωνία, ούτε ευκαιρίες, ελπίδα και προοπτικές προόδου.
Κι εδώ έχουμε ανάγκη από μια μείζονα «αλλαγή υποδείγματος», δηλαδή:
- άλλα ερμηνευτικά κλειδιά,
- άλλη ιεράρχηση προτεραιοτήτων,
- άλλη κλίμακα αξιακών προτύπων,
- άλλο εννοιολογικό περιεχόμενο λόγου κα νοήματος ζωής.
Απ, όλους τους πολίτες. Ιδιαίτερα από την ελίτ της χώρας.
Η χρεοκοπία της «ολυμπιακής»
Είδαμε στην περίπτωση της «ολυμπιακής» ότι μια διεθνώς ανταγωνιστική ελληνική εταιρεία χρεοκόπησε μέσα σε 30 χρόνια. Και δεν ήταν μοναδική περίπτωση. Την ίδια περίοδο, μεγάλος αριθμός ελληνικών εταιρειών, που ήταν διεθνώς ανταγωνιστικές ή έδειχναν δυναμισμό και μπορούσαν να γίνουν ανταγωνιστικές, τελικώς εξαφανίστηκαν.
Ο Ωνάσης έφτιαξε μόνος του έναν κολοσσό μέσα σε 16 χρόνια. Και χρειάστηκαν άλλα 32 χρόνια κι αλλεπάλληλες προσπάθειες «εξυγίανσης» για να τον οδηγήσουμε σε χρεοκοπία.
Η χρεοκοπία του ασφαλιστικού
Από την άλλη πλευρά, είδαμε τη μεγάλη κρίση και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουμε στο ασφαλιστικό. Όπου όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να υπάρξουν αλλαγές. Αλλά κάθε προσπάθεια συναντά ισχυρότατες αντιστάσεις.
- Επί δεκαετίες τα ασφαλιστικά ταμεία είχαν τα αποθεματικά τους σε άτοκες καταθέσεις που απαξιώνονταν κάθε χρόνο από διψήφιο πληθωρισμό. Κανείς δεν αντιδρούσε.
- Επί δεκαετίες φορτώναμε το ΙΚΑ με υποχρεώσεις που δεν μπορούσε να αντέξει μακροχρόνια. Κανείς δεν αντιδρούσε.
- Επί δεκαετίες βλέπαμε τα (μη ρευστά) περιουσιακά στοιχεία των ταμείων να παραμένουν αναξιοποίητα. Κανείς δεν αντιδρούσε.
- Επί δεκαετίες βολευόμασταν σε ημίμετρα που δεν έλυναν το πρόβλημα, απλώς το ανέβαλαν για το μέλλον. Και το επιδείνωναν. Ουδείς αντιδρούσε…
Και τώρα που γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστεί όλο αυτό το κουβάρι που φορτώνει τα σημερινά προβλήματα στις επόμενες γενιές, ξεσηκώνονται οι πάντες για να μην υπάρξει λύση.
Αλλαγή υποδείγματος σημαίνει…
Από τη μια πλευρά δώσαμε έμφαση στην αναδιανομή «πλεονάσματος» που… δεν υπάρχει! Αλλά δεν δώσαμε καμία σημασία στην παραγωγή πλούτου και εισοδήματος. Βρεθήκαμε, λοιπόν, να αναδιανέμουμε είτε δανεικά είτε κοινοτικές επιδοτήσεις. Που στερεύουν, έτσι κι αλλιώς…
Δώσαμε έμφαση:
- Στην «αρπαχτή», όχι στην επένδυση.
- Στην ικανοποίηση συνδικαλισμένων προνομιούχων και ισχυρών διαπλεκόμενων, όχι στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας, της εργατικότητας, της παραγωγικότητας, της καινοτομίας.
- Στην παραγωγή «υπεραξιών», όχι στη δημιουργία παραγωγικών κερδών.
- Στην προστασία δικαιωμάτων που κατάντησαν προνόμια για λίγους, όχι στη δημιουργία ευκαιριών για όλους. Προστατέψαμε τα «κεκτημένα» προνομιούχων του παρελθόντος, όχι το δικαίωμα στο μέλλον.
Από την άλλη πλευρά το πολιτικό μας σύστημα:
- Λεηλατεί τον σωρευμένο πλούτο, δεν ενθαρρύνει την παραγωγή νέου πλούτου.
- Εφευρίσκει χιλιάδες προσχήματα για να διαιωνίσει προβλήματα, αλλά αδυνατεί να δώσει λύσεις.
- Συγκεντρώνει τις εξουσίες στην κορυφή, ώστε να βρίσκονται όσο πιο μακριά γίνεται από τον έλεγχο της κοινωνίας. Και διασπά ευθύνες στη βάση, ώστε να είναι αδύνατη η εφαρμογή οποιασδήποτε πολιτικής και αδιανόητος οποιοσδήποτε έλεγχος ευθύνης της εξουσίας. Όπου υπάρχουν πολλοί «υπεύθυνοι», δεν υπάρχει καμία ευθύνη. Κι όπου χρειάζονται πολλές «υπογραφές». δεν επιτυγχάνει καμία εφαρμοσμένη πολιτική. Δημιουργήσαμε ένα σύστημα όπου η εξουσία δεν έχει ευθύνη και οι «υπεύθυνοι» δεν έχουν εξουσία.
Οικοδομήσαμε μιαν «ακυβέρνητη πολιτεία», όπου πολύ λίγοι γνωρίζουν το μέγεθος των προβλημάτων· κι αν το γνωρίζουν, δεν έχουν τη δύναμη να το αντιμετωπίσουν· κι αν βρουν το κουράγιο να το κάνουν, πρέπει να παλέψουν με πανίσχυρες δυνάμεις αδράνειας του συστήματος.
Δημιουργήσαμε ένα σύστημα που δεν παράγει ανάπτυξη, αλλά προστασία «κεκτημένων» μέσα από αναδιανομή σε βάρος των «εκτός συστήματος» και των επομένων γενεών, που είναι οι πιο αδικημένοι απ, όλους.
Φτιάξαμε ένα σύστημα που:
- Δεν παράγει πολιτική, αλλά γραφειοκρατία, «διαδικασίες» και ακυβερνησία.
- Δεν προσφέρει λύσεις, αλλά προσχήματα αδράνειας.
- Δεν παράγει αντισώματα, αλλά βυθίζεται σε «φαύλους κύκλους»
Κι εδώ χρειάζεται η αλλαγή υποδείγματος. Να κατανοήσουμε ότι:
- Κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι η διαιώνιση των προνομίων για λίγους, αλλά η δημιουργία ευκαιριών για όλους
- Ανάπτυξη δεν είναι υψηλοί ρυθμοί αύξησης του ακαθαρίστου εθνικού εισοδήματος που δεν φτάνει στην κοινωνία, αλλά η διάχυση ευκαιριών και εισοδήματος που παράγει συσσώρευση και δημιουργεί ελπίδα για όλους.
Εκείνο που διακρίνει μιαν αυταρχική από μια δημοκρατική πολιτεία είναι ότι η πρώτη δίνει έμφαση στα προνόμια των λίγων, ενώ η δεύτερη στα δικαιώματα όλων. Και η διαφορά αυτή είναι κρίσιμη: Γιατί το «δικαίωμα» μπορούν να το απολαμβάνουν όλοι και να νιώθουν όλοι πιο ελεύθεροι, πιο δημιουργικοί, πιο αξιοπρεπείς. Ενώ «προνόμια» μπορούν να απολαμβάνουν λίγοι σε βάρος των υπολοίπων και της κοινωνίας συνολικά.
Χρειαζόμαστε νέο υπόδειγμα, όπου:
- Η πολιτική θα αντανακλά το μακροχρόνιο συμφέρον της κοινωνίας, όχι τις πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις.
- Η ελίτ θα σέβεται τις διαθέσεις της πλειοψηφίας, δεν θα προσπαθεί να τη χειραγωγήσει.
- Η ανάπτυξη θα δίνει ευκαιρίες σε όλους και θα ανταμείβει τους πιο δημιουργικούς, δεν θα αναδιανέμει «πλεόνασμα» υπέρ των πιο ισχυρών, των πιο αδίστακτων και των πιο «δικτυωμένων».
Μια κοινωνία που υιοθετεί τέτοιες αρχές, αξίες και προτεραιότητες συμπεριφέρεται εντελώς διαφορετικά και οδηγείται σε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα από τα σημερινά αδιέξοδα…
Για την ακρίβεια, μόνο αν αλλάξουμε υπόδειγμα ως κοινωνία, μπορούμε να αποφύγουμε τη χρεοκοπία (κι όχι μόνο της «ολυμπιακής» ή του ασφαλιστικού). Κι επειδή οι άνθρωποι πεθαίνουν, αλλά μια κοινωνία δεν πεθαίνει ποτέ, επειδή οι επιχειρήσεις χρεοκοπούν και κλείνουν, αλλά μια κοινωνία δεν «αναστέλλει τη λειτουργία της» ποτέ, είμαστε υποχρεωμένοι να αλλάξουμε υπόδειγμα.
Δεν έχουμε να χάσουμε παρά μόνο τις παρωπίδες μας και το τέλμα μέσα στο οποίο βαλτώνουμε. Καμία μεταρρύθμιση, ακόμα και η πιο άτολμη, δεν είναι εφικτή χωρίς αλλαγή νοοτροπίας εκ μέρους των πολιτών, χωρίς αλλαγή υποδείγματος εκ μέρους της κοινωνίας.
Η Ελλάδα καλείται να επιλέξει ανάμεσα στη διατήρηση ενός υποδείγματος που καταρρέει και την αλλαγή υποδείγματος που απελευθερώνει.
Πηγή: Δεκέμβριος 26 2007, Αναδημοσίευση από τον «Κόσμο του Επενδυτή», http://www.ppol.gr/cm/index.php?LID=1&Datain=3842
απέραντο γαλάζιο 